آداب البيع والشراء ( المعاملات المالية ) في الإسلام

 

ئادابه‌كانی كڕین وفرۆشتن ( مامه‌ڵكردن ) له‌ ئیسلامدا

 

 

سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره وميهره‌بان‌ ئه‌و خودایه‌ی كه‌ مامه‌ڵه‌ وكڕین وفرۆشتن و بازرگانی راست ودروستی حه‌ڵاڵكردووه،‌ و سوود و ڕیبا و هه‌موو غه‌ش و خیانه‌ت وفڕوفێڵێكیشی حه‌رام وقه‌ده‌غه‌كردووه‌، وه‌درودی نه‌بڕاوه‌ش بۆسه‌رگیانی پاكی پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی محمد المصطفی ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ی كه‌ سه‌ر ڕاسترین كه‌س بووه‌ له‌ كڕین و فرشتنیدا ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ جوله‌كه‌ و نه‌یاره‌كانیشیدا، وه‌ درود وسڵاو بۆ سه‌ر  ئال وبه‌یت و هاوه‌ڵ وشوێن كه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه‌.

خۆشه‌ویستان به‌پێی توانا و بۆ گونجان هه‌وڵ ئه‌ده‌ین كۆمه‌ڵێك ئادابه‌ وره‌وشتی كڕین وفرۆشتنتان له‌ ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا بۆ ڕۆشن و به‌یان بكه‌ین به‌یارمه‌تی خوا :

1- دوعاى رۆشتنه‌ بازارِ:

عن سَالِمِ بن عبد اللَّهِ بن عُمَرَ عن أبيه عن جَدِّهِ قال قال: رسول اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) من قال حين يَدْخُلُ السُّوقَ لَا إِلَهَ إلا الله وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ له له الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وهو حَيٌّ لَا يَمُوتُ بيده الْخَيْرُ كُلُّهُ وهو على كل شَيْءٍ قَدِيرٌ كَتَبَ الله له أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَمَحَا عنه أَلْفَ أَلْفِ سَيِّئَةٍ وبني له بَيْتًا في الْجَنَّةِ) { رواه ابن ماجه (2235) وهو حديث حسن } واته‌سالمى كورِى عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خوایان لێ بێ) له‌ باوكیه‌وه‌ و له‌باپیره‌یه‌وه‌ ده‌گێرێته‌وه‌و ده‌ڵێ: پیغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووى: (هه‌ر كه‌س كاتێ ده‌رِواته‌ بازار بڵێ هیچ په‌رستراوێكى راست نییه‌ جگه‌ له‌ خواى تاك و ته‌نیا كه‌ هاوبه‌شی نیه‌ هه‌موو موڵك و سوپاس بۆ ئه‌وه‌ ده‌ژێنى و ده‌مرێنىَ و خۆشی زیندوى نه‌مره‌ هه‌موو چاكه‌و خێر به‌ ده‌ستى ئه‌وه‌ توانا و ده‌سه‌لات به‌سه‌ر هه‌موو شتێكدا هه‌یه‌ خواى گه‌وره‌ ملیۆنێك چاكه‌ى بۆ ده‌نوسێ و ملیونێك خراپه‌ى لێ ده‌سرِێته‌وه‌ وه‌له‌ به‌هه‌شت دا كۆشێكى بۆ دروست ده‌كات -ده‌یباته‌ به‌هه‌شته‌وه‌ ـ).

2-به‌یانیان زوو ڕۆشتن به‌ده‌م كڕین وفرشتنه‌وه‌ :

عن صَخْرُ بن وَدَاعَةَ الغامدي عن النبي (صلی الله علیه وسلم)  قال اللهم بَارِكْ لِأُمَّتِي في بُكُورِهَا وكان إذا بَعَثَ سَرِيَّةً أو جَيْشًا بَعَثَهُمْ في أَوَّلِ النَّهَارِ وكان صَخْرٌ رَجُلًا تَاجِرًا وكان يَبْعَثُ تِجَارَتَهُ من أَوَّلِ النَّهَارِ فَأَثْرَى وَكَثُرَ مَالُهُ)) {رواه الترمذي (1212) و ابو داود (2606) و ابن ماجه (2236) وهو حديث صحيح } واته‌ : صه‌خه‌رى كورِى وه‌داعه‌ى غامیدى (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌ر(صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووى (خوایه‌ خێرو پیت بخه‌ره‌ ـ كارو كه‌سابه‌تى ـ ئوممه‌ته‌كه‌م له‌به‌یانیه‌ زووه‌كانیاندا) وه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) ئه‌گه‌ر سرێیه‌ك‌ یا سوپایه‌كى بناردایه‌ له‌سه‌ره‌تاى رۆژه‌وه‌ ده‌یناردن، صه‌خریش بازرگان بوو له‌سه‌ره‌تاى رۆژه‌وه‌ كه‌ل و په‌لى بازرگانیه‌كانى ده‌نارد بۆیه‌ سامانى زۆر بوو ده‌وڵه‌مه‌ند بوو.

3ـ میانرِه‌وى له‌گه‌رِان به‌دواى رسق و كه‌سابه‌ت كردن دا:

عن عبد اللَّهِ بن سَرْجِسَ الْمُزَنِيِّ أَنَّ النبي (صلی الله علیه وسلم) قال: السَّمْتُ الْحَسَنُ وَالتُّؤَدَةُ وَالِاقْتِصَادُ جُزْءٌ من أَرْبَعَةٍ وَعِشْرِينَ جُزْءًا من النُّبُوَّةِ) {رواه ابو داوود ( 4776) و الترمذي (2010) وهو حديث حسن } واته‌ : عه‌بدوڵڵاى كورِى سه‌رجیس (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووى: (رێك و پێكى و له‌سه‌رخۆیی و مام ناوه‌ندێتى، به‌شێكه‌ له‌ بیست و چوار به‌شی پێغه‌مبه‌رایه‌تى.

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رضي الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)  قَالَ: لا تَسْتَبْطِئُوا الرِّزْقَ فَإِنَّهُ لَنْ يَمُوتَ الْعَبْدُ حَتَّى يَبْلُغَهُ آخِرُ رِزْقٍ هُوَ لَهُ فَأَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ أَخْذِ الْحَلالِ وَتَرْكِ الْحَرَامِ). { رواه ابن حبان (3227) و الحاكم (2/4) وهو حديث صحيح }صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووى: (په‌له‌مه‌كه‌ن له‌ده‌ست خستنى رسق و رۆزى چونكه‌ دڵنیا بن هیچ كه‌س نابێ بمرێت هه‌تا ئاخر به‌شی رسقى خۆى به‌ده‌ست نه‌هێنێ و نه‌یگاتێ كه‌واته‌ به‌ چاكى و جوانى به‌شوێن رزق و رۆزیدا بگه‌رِێن كه‌ بریتى یه‌ له‌ به‌ده‌ستهێنانى حه‌ڵاڵ و وازهێنان له‌ حه‌رام).

4ـ ئاسان كارى له‌ كرِین و فرۆشتندا::

عن جَابِرِ بن عبد اللَّهِ رضي الله عنهما أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) قال رَحِمَ الله رَجُلًا سَمْحًا إذا بَاعَ وإذا اشْتَرَى وإذا اقْتَضَى) { رواه البخارى (2076) و ابن ماجه (2230) } واته‌ : جابیرى كورِى عه‌بدوڵڵا (ره‌زاى خواى لێ بێ)ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه‌رمووى: (ره‌حمه‌تى خوا له‌و كه‌سه‌ بێت ئاسان كاره‌ كه‌ شت ده‌فرۆشێت و كه‌ ده‌یكرِێ و كه‌ داوا قه‌رزو مافى ده‌كات له‌ خه‌ڵكى).

5ـ راستكردن وسوێند نه‌خواردن:

عن حَكِيمِ بن حِزَامٍ عن النبي (صلی الله علیه وسلم)  قال الْبَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ ما لم يَتَفَرَّقَا فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا في بَيْعِهِمَا وَإِنْ كَذَبَا وَكَتَمَا محقت بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا) { رواه البخاري (2079) و مسلم (1534)} واته‌ : حه‌كیمى كورِى حیزام (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووى: (كرِیارو فرۆشیار سه‌رپشكن ـ په‌شیمان ببنه‌وه‌ ـ هه‌تا له‌یه‌كترى جیا ده‌بنه‌وه‌، جا ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ یه‌كترى راستیان كرد و عه‌یبه‌كانیان باس كرد به‌ره‌كه‌ت و خه‌یر ده‌كه‌وێته‌ كرِین و فرۆشتنه‌كه‌یان به‌ڵام ئه‌گه‌ر درۆیان له‌گه‌ڵ یه‌كترى كردو عه‌یبه‌كانیان شارده‌وه‌ ئه‌و خێرو به‌ره‌كه‌ت له‌ كرِین و فرۆشتنه‌كه‌یاندا نامێنێت).

عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قال سمعت عن النبي (صلی الله علیه وسلم)  قال الْحَلِفُ مَنْفَقَةٌ لِلسِّلْعَةِ مَمْحَقَةٌ لِلْكَسْبِ) { رواه  البخارى (2087) و مسلم (1606)} واته‌ :ئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: له‌ پێغه‌مبه‌رم (صلی الله علیه وسلم)   بیست فه‌رمووى: (سوێندخواردن فرۆش و بازارِ بۆ كه‌ل و په‌ل په‌یدا ده‌كات، به‌ڵام خێرو به‌ره‌كه‌تى ماڵه‌ په‌یدا كراوه‌كه‌ ناهێڵێ.

6ـ كێشانه‌و پێوانه‌كردن به‌ رێك و پێكى:

عن ابن عَبَّاسٍ قال لَمَّا قَدِمَ النبي (صلی الله علیه وسلم) الْمَدِينَةَ كَانُوا من أَخْبَثِ الناس كَيْلًا فَأَنْزَلَ الله سُبْحَانَهُ (وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ) فَأَحْسَنُوا الْكَيْلَ بَعْدَ ذلك) { رواه ابن ماجه (2223) و ابن حبان (4898) وهو حديث حسن } واته‌ :عه‌بدوڵڵاى كورِى عه‌بباس (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم)  رۆشت بۆ مه‌دینه‌ له‌ پێوانه‌ كردندا له‌ هه‌موو كه‌س خراپتر بوون ئه‌نجا خواى گه‌وره‌: ئایه‌تی : (وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ) ی بۆ دابه‌زاندن ئیتر دوا ئه‌وه‌ پێوانه‌یان به‌ چاكى و رێك ده‌پێوا.

7ـ ئامۆژگارى كردن له‌ كرِین و فرۆشتن دا و غه‌ش نه‌كردن:

عن أبي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)  قال من حَمَلَ عَلَيْنَا السِّلَاحَ فَلَيْسَ مِنَّا وَمَنْ غَشَّنَا فَلَيْسَ مِنَّا) { رواه ابن ماجه (2223) و ابن حبان (4898) وهو حديث حسن } واتئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلمم) فه‌رمووى: (ئه‌وه‌ى له‌ دژمان چه‌ك هه‌ڵگرێ له‌ ئێمه‌ نییه‌، ئه‌و كه‌سه‌ش غه‌شمان لێ بكات له‌ ئێمه‌ نییه‌).

عن أبي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)  مَرَّ على صُبْرَةِ طَعَامٍ فَأَدْخَلَ يَدَهُ فيها فَنَالَتْ أَصَابِعُهُ بَلَلًا فقال ما هذا يا صَاحِبَ الطَّعَامِ؟ قال: أَصَابَتْهُ السَّمَاءُ يا رَسُولَ اللَّهِ قال: أَفَلَا جَعَلْتَهُ فَوْقَ الطَّعَامِ كَيْ يَرَاهُ الناس من غَشَّ فَلَيْسَ مِنِّي) { رواه مسلم (101)} واته‌: ئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم)   به‌ لاى كۆمایه‌ خوارده‌مه‌نیدا ـ گه‌نم یا جۆدا ـ تێپه‌رى ده‌ستى كرد به‌ ناوه‌یدا و په‌نجه‌كانى ته‌رِبوون جا فه‌رمووى: (ئه‌مه‌ چییه‌ خاوه‌نى خۆراك) ئه‌ویش وتى: باران لێیداوه‌ ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم)  فه‌رمووى : (ئه‌ى بۆ ته‌رِه‌بووه‌كه‌ت نه‌خستۆته‌ سه‌ره‌وه‌ تا خه‌ڵك بیبینێ؟ ئه‌وه‌ى غه‌ش بكات له‌ ئێمه‌ نییه‌).

8ـ په‌له‌ نه‌كردن له‌ قه‌رزارى نه‌بوو:

عن هُرَيْرَةَ رضي الله عنه عن النبي (صلی الله علیه وسلم) قال كان تَاجِرٌ يُدَايِنُ الناس فإذا رَأَى مُعْسِرًا قال لِفِتْيَانِهِ تَجَاوَزُوا عنه لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ يَتَجَاوَزَ عَنَّا فَتَجَاوَزَ الله عنه) { رواه مسلم (102) و ابن ماجه (2224) و الترمذي (1315) وهو حديث صحيح } واته‌ :ئه‌بو هوره‌یره‌ (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم)   

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم