تدبر سورة الفاتحة
البطاقة التعريفية قيل هى مكية وقيل هى مدنية ونزلت بعد سورة المدثر، تسمى فاتحة الكتاب وتسمى أم الكتاب وصح تسميتها بالسبع المثانى، وسورة الحمد، وسورة الصلاة، والواقية.
بیركردنه‌وه وتێڕامانێك له سوره‌تی ( الفاتحة )
ئەم سورەتە ناونراوە (فاتحة الکتاب) لەبەر ئەوەی قورئانی پیرۆز بەم سورەتە دەست پێ دەکات ولەگەڵ ئەوەشدا ئەو کەسەی قورئان دەنوسێتەوە سەرەتا بەم سورەتە دەست پێ دەکات، خوێندنی قورئانی پیرۆزیش هەر بەم سورەتە دەست پێ دەکات،ئەمەش مانای ئەوە نی یە کە ( سوره‌تی الفاتحة) یەکەم جار دابەزیبێت بۆ پێغەمبەری ئازیز ( صلی الله علیه وسلم ).
هەندێک له زانايان وڕاڤه‌كه‌رانی قورئانی پیرۆز دەڵێن ئەم سورەتە مەککی یە، وهەندێکی تریشيان ده‌ڵێن مەدەنی یە.
ئەم سورەتە چەند ناوێکی تریشی هەیە وەک (فاتحة الکتاب، أم الکتاب، السبع المثانی، سورة الحمد، سورة الصلاة ، الواقیة ) .
لەبارەی فەزڵی ئەم سورەتەشەوە فەرمودە گەلێکی زۆر هاتووە، لەو فەرموودانەش پێغەمبەری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) دەفەرموێت : « الحمد لله رب العالمين هي السبع المثاني ، والقرآن العظيم الذي أوتيته » { بوخاری ومسلم ڕیوایەتیان کردوە } واتە: سورەتی الحمد لله رب العالمین حەوت ئایەتی دووبارە بووە وئەو قورئانە گەورە وپیرۆزەیە کە بە من دراوە .
دروست بوونی نوێژی باوه‌ڕدارانیش لای په‌روه‌ردگار به‌نده به‌خوێندنی ئه‌م سوره‌ته پیرۆزه‌وه، به‌شێوه‌یه‌ك پێویست ده‌كات له‌هه‌موو ڕكاتێكیدا بخوێنرێت، به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ئه‌گه‌ر نه‌خوێنرێت نوێژه‌كه‌یان به‌تاڵ ده‌بێته‌وه، هه‌روه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتووه عَنْ عُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ رضي الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَال « لَا صَلاةَ لمَنْ لمْ يَقْرَأْ بفاتحة الكتاب» { متفق عليه } واته : نوێژی هیچ كه‌س ته‌واو نیه ودروست نابێت ئه‌گه‌ر بێتو سوره‌تی الفاتحة نه‌خوێنێت .
هه‌ر له‌باره‌ی گرنگی ئه‌م سوره‌ته‌وه ڕیوایه‌ت كراوه : عن أبي هريرة رضي الله عنه أن النبي عليه الصلاة و السلام قال : ( قال الله تعالى قسمت الصلاة بيني و بين عبدي نصفين ) ثم فسر الصلاة بقوله : فإذا قال العبد ( الحمد لله رب العالمين ) قال الله عز و جل حمدني عبدي ، و إذا قال العبد : ( الرحمن الرحيم ) قال الله تعالى ( أثنى علي عبدي ) و إذا قال العبد ( مالك يوم الدين ) قال الله عز و جل :( مجدني عبدي ) و إذا قال العبد ( إياك نعبد و إياك نستعين ) قال الله عز و جل 0 هذا بيني و بين عبدي و لعبدي ما سأل ) و إذا قال العبد :( اهدنا الصراط المستقيم صراط الذين أنعمت عليهم غير المغضــوب عليهم و لا الضــالين ) قـــال الله عــز وجل : ( هذا لعبدي و لعبدي ما سأل ) { ئیمامی موسلیم ڕیوایه‌تی كردووه } .
ئه‌بوهوره‌یرة ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت كه خوای گه‌وره - له‌فه‌رمووده‌یه‌كی قوسیدا – فه‌رموویه‌تی : نوێژم له‌نێوان خۆم و به‌نده‌كه‌مدا كردووه به دوو به‌شه‌وه، پاشان ته‌فسیری نوێژی كردوو به‌م ووته‌یه‌ی : هه‌ركاتێك به‌نده‌كه‌م ووتی : ( الحمد لله رب العالمين ) خوای په‌وره‌دگار ده‌فه‌رموێت : به‌نده‌كه‌م سوپاس وستایشی كردم، وه هه‌ركاتێك ووتی : ( الرحمن الرحيم ) خوای به‌رز وبڵند ده‌فه‌رموێت : به‌نده‌كه‌م و ستایش و ثــه‌نای كردم، وه‌هه‌ركاتێك به‌نده‌كـــه‌م ووتی : ( مالك يوم الدين ) په‌روه‌ردگار دفه‌رموێت : به‌نده‌كه‌م به‌گه‌وره وبڵندی دانام، وه‌هه‌ركاتێك به‌نده‌كه‌م ووتی : ( إياك نعبد و إياك نستعين ) په‌وره‌دگار فه‌رمووی : ئه‌مه‌ش له‌نێوان من وبه‌نده‌كه‌مدایه, به‌نده‌كه‌شم هه‌رچی هه‌یه باداوای بكات، وه‌هه‌ركــاتێك به‌نده‌كه‌م ووتی : ( اهدنا الصــراط المستقيم صراط الذين أنعمت عليهم غير المغضــوب عليهم و لا الضــالين ) خوای گه‌وره جارێكی تر ده‌فه‌رموێت : ئه‌مه‌ش له‌نێوان من وبه‌نده‌كه‌مدایه, به‌نده‌كه‌شم هه‌رچی هه‌یه باداوای بكات .
هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه پێویسته له‌سه‌ر نوێژخوێن كاتێك ئه‌م سووره‌ته له‌نوێژه‌كه‌یدا ده‌خوێنێت له‌سه‌رخۆ وهێمن بێت وپه‌له‌په‌ل نه‌كات له‌خوێندنیدا، وزۆرچاك بیر له‌مانا به‌رزه‌كانی ئه‌م سوره‌ته بكاته‌وه نه‌ك ته‌نها وابزانێت ئه‌م سوره‌ته ڕوكنێكه له ڕوكنه‌كانی نوێژه‌كه‌ی وبه‌س، به‌ڵكو وابیر له‌م مانا به‌رز وپیرۆزانه بكاته‌وه كه خوای گه‌وره له‌سه‌رو حه‌وت ئاسمانه‌كانه‌وه گوێی له به‌نده‌كه‌یه‌تی و له‌گه‌ڵ هه‌موو ئایه‌تێك له‌ئایه‌ته‌كانی ئه‌م سوره‌ته وه‌ڵامی ده‌داته‌وه، ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌یه به‌ندایه‌تی كردنی به‌نده‌كان جێگای گرنگی پێدانی په‌روه‌ردگارن، جا نوێژخوینی به‌ڕیز بزانه تام وچێژی نوێژه‌كانمان به‌نده به‌بیركردنه‌وه وتێڕامان له‌ماناكانی به‌تایبه‌ت بیركردنه‌وه له‌مانا پیرۆزه‌كانی سوره‌تی ( الفاتحة ) بۆیه به‌پێویستمان زانی مانای ئه‌م سوره‌ته به‌رز و پیرۆزه‌تان بۆ بكه‌ین .
ئەم سورەتە لەگەڵ ئەوەی ژمارەی ئایەتەکانی کەمن، بەڵام هەموو ماناکانی ئیسلامیان تیادا کۆبوەتەوە، به‌تایبه‌تی هه‌ر سێ یه‌كتاپه‌رستیه‌كه‌ی بیروباوه‌ری ئیسلامی كه ئه‌وانیش بریتین له : ( یه‌كتاپه‌رستی له‌خوایه‌تی په‌روه‌ردگار، و یه‌كتاپه‌رستی له به‌ندایه‌تیكردنی ، و یه‌كتاپه‌رستی له ناوصیفه‌ته جوانه‌كانیدا ) هەروه‌ها باسكردني بناغە سەرەکیەکانی ئیسلام، هەتا ئەرکانەکان ولقەکانی، پاشان ئیمان وبیروباوەڕ وخواپەرستی وئەحکامەکان ورۆژی دوایی وڕێگاو ڕێبازی پێغەمبەران وپیاوچاکان .
بەناوی خوای بەخشندە ومیهرەبان، جمهوری زانایان لەسەر ئەوەن کە ( بسم الله الرحمن الرحیم ) ئایەتێکە لە سورەتی ( الفاتحة) بە پێچەوانەی سورەتەکانی ترەوە، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە خوای گەورە دەیەوێت بە مرۆڤەکان ڕابگەیەنێت کە ئەم سورەتە بەناوی پەروەردگارتانەوە دەست پێ دەکات، کەواتە ئەی ئیمانداران ئێوەش هەموو کارێکتان بە ناوی خوداوە دەست پێ بکەن (1)
( الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ) سوپاس وستایش بۆ پەروەردگاری جیهانیان وخاوەنی گەردوون، ئه‌مه‌ش سه‌لماندنی یه‌كتاپه‌رستی خوایه‌تی په‌روه‌ردگاره ده‌گه‌یه‌نیت كه زاتی هه‌ق ته‌عالای ( الله ) خالقی هه‌موو ئاسمانه‌كان و زه‌وی و گه‌ردوونه، (حەمد) بریتیە لە سوپاس کردنی خوا بەزمان بەشێوەیەک مرۆڤــ، بە ڕەزامەندی خۆی ئەم سوپاسە دەکات، بەڵام ( شکر ) ئەوەیە کە مرۆڤ، لە بەرامبەر نعمەتێکی خوای گەورە دەیکات ئەمەش بە دڵ وبەزمان وئەندامەکانی لەش ئەم شوکرە دەکات(2) .
( الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ) خاوەنی ڕەحم و سۆزێکی ئێجگار زۆر ومیهرەبانیەکی نەبڕاوەیە، ئەمەش دوو ناوی پیرۆزی پەرورەدگارن، کەهەردوکیان بەڵگەن لەسەر سۆز ومیهرەبانی وبەخشندەی خوای گەورە، ناوهێنانی ئه‌م دوو نا و صیفه‌ته جوانه سه‌لماندنی یه‌كتاپه‌رستی په‌روه‌ردگاره له‌ناو صیفه‌ته‌كانیدا به‌شێوه‌یه‌ك هیچ كه‌س نیه وه‌ك ئه‌و بێت وێنای ئه‌و بدات وه‌ك له‌جێگایه‌كی تردا فه‌رموویه‌تی : ( لَيْسَ كَمِثلِهِ شيءٌ وَهُوَ السَّميع البَصِير ) هەندێک لەزانایان پێیان وایە ( الرحمن ) ڕەحمی فراوانی خوای گەورە دەگەیەنێت لە دونیادا کە باوەڕدار وبێباوەڕیش دەگرێتەوە، بەڵام ( الرحیم ) تایبەتە بەڕەحمی خوای گەورە بۆ ئیمانداران لە قیامەتدا (3) .
(مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ) پەروەردگار خاوەن وسەردار ومالکی ڕۆژی پاداشت دانەوە وسزا وەرگرتنە، بەشێوەیەک پەروەردگار لەو ڕۆژەدا پاداشتی بەندە چاکەکارەکانی دەداتەوە وسزاش دەسێنێت لەبەندە تاوانبار وگوناهبارەکانی(4) .
( إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ) ئەی پەروەردگار ئێمە تەنها زاتی بەرزی تۆ دەپرسین وتەنهاش داوای یارمەتی و کۆمەکیمان لە تۆ دەکەین, داوای كۆمه‌كی ویارمه‌تیش به‌شێكی گرنگی بیروباوه‌ڕی مرۆڤی موسڵمانه، بۆیه ده‌بێت ته‌نها هه‌ر له‌ئه‌و بپاڕێینه‌وه و ڕاز ونیازه‌كانی خۆمان ته‌نها هه‌ر بۆلای ئه‌و ببه‌ین، به‌پێچه‌وانه‌وه پاڕانه‌وه و داوای كۆمه‌كی كردن له‌غه‌یری خودا مرۆڤ له‌بازنه‌ی باوه‌ڕ ده‌باته ده‌ره‌وه، ئه‌مه‌ش به‌شێكی تری یه‌كتاپه‌رستی مرۆڤی باوه‌ڕداره كه پێی ده‌وتریت یه‌كتاپه‌رستی له به‌ندایه‌تی كردندا، به‌شێوه‌یه‌كی گشتی هه‌رچی پێی ده‌وترێت به‌ندایه‌تی كردن هه‌ر بۆخوا بێت وكه‌س نه‌كرێت به‌شه‌ریك و هاوه‌ڵی (5) .
(اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ ) دەی کەواتە ئەی خوای گەورە تۆش ڕێنمونیمان بکە وهیدایەتمان بدە بۆ سەر ڕێگای ڕاست، بۆسەر ڕێگا وڕێبازە ڕاستەکەی خۆت کە ئاینی پیرۆزی ئیسلامە، لەسەر ئەو رێبازەش سەقامگیر ودامەزراومان بکە بە هەمیشەیی(6) .
پاشان په‌روه‌ردگار خۆی ته‌فسیری ئه‌و ڕیگا ڕاسته‌مان بۆ ده‌كات و ده‌فه‌رموێت : (صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ ) کە ڕێبازی ئەو کەسانەیە لەنازو نیعمەتە بەرزەکانی خۆت پێت بەخشیون، نەک ڕێگا ورێبازی ئەوانەی کە خەشم وقینی تۆیان لێگراوە، کەمەبەست پێی جولەکەکانە، هەروەها ئەی خوای گەورە نەمانخەیتە سەر ڕێباز وڕێگای ئەو کەسانەش کە سەرگەردان وگومڕابوون لە گاورەکان، ئەو کەسانەش پەروەردگار نعمەتی خۆی بەسەردا ڕشتوون لە ئایەتێکی تردا باسی کردوە کە دەفەرموێت ( أولئک الذین أنعم الله علیم من النبیین والصدیقین والشهداء والصالحین وحسن اولئک رفیقاً ) واتە: ئەوانەی پەرورەدگار نازو نعمەتی خۆی پێبەخشین لە پێغەمبەران وڕاستگۆیان وشەهیدان وپیاوچاکان، بەڕاستی ئەوانە هاوەڵانێکی چاکن(7) .
لە کۆتای ئەم سوورەتە پیرۆزەدا سوننەتە ئیماندار بڵێت ( ئامین ) واتە: ئەی خوای گەورە ئەم داوا وپاڕانەوەمان وەربگرە وقبوڵی بفەرموو.
پێغەمبەری خواش ( صلی الله علیه وسلم ) لەفەرموودەیەکدا کە ئەحمەد وابن ماجە تەخریجیان کردووە لەم بارەیەوە دەفەرموێت: « ما حسدتکم الیهود على شیء ما حسدتکم على السلام والتأمین » واتە: جولەکەکان ئەوەندەی لەسەر سەلام کردن وئامین کردنی پاش (الفاتحە) حەسوودیتان پێ دەبەن لەسەر هیچ شتێکی تر ئەوەندە حەسودیتان پێ نابەن .
هيوادارام توانيبێتم شتێكی باشم پێشكه‌ش كردبن وپه‌روه‌ردگاریش له‌گوناهی ئێمه‌و ئێوه خۆش بێت به لوتف وكه‌ره‌م و میهره‌بانی خۆی إن شاء الله .
والسلام علیكم ورحمة الله وبركاته .
