جملة من آداب الأكل في الإسلام
البطاقة التعريفية 
كۆمه‌ڵێك ئادابی نان خواردن له ئیسلامدا
الحمد لله رب العالمين، وصلى الله وسلم وبارك على نبينا محمدٍ وعلى آله وصحبه أجمعين.
خوشك وبرایانی به‌ڕێزم باس وخواستی ئه‌م جاره‌مان قسه‌كردنه‌له‌سه‌ر بابه‌تێكی گرنك كه‌به‌شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام پيویستمان پێه‌تی ئه‌ویش بریتی یه‌له( ئادابه‌كانی خواردن )كه‌زانایانی ئیسلام گفتوگۆی زۆریان له‌باره‌وه‌كردوه، ئه‌ویش له‌به‌ر زۆری ئه‌و ده‌قه پیرۆزانه‌ی كه‌له‌م بواره‌دا هاتوون، هه‌روه‌ك چه‌ند جارێكیش ئاماژه‌مان پێكردوه شه‌ریعه‌تی پیرۆزی ئیسلام گرنگی به‌هه‌موو لایه‌نه‌كانی ژیانی ڕۆژانه‌ی مرۆڤ داوه، به‌ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی بواره‌كانی ژیانی موسڵمان فراوانتربن ده‌قه‌كانیش له‌باره‌یانه‌وه فراوانتر ده‌بن وقسه‌یان لێ ده‌كه‌ن، ئادابه‌كانی نان خواردن يه‌كێكه‌له‌و بوارانه‌ی كه‌شه‌ریعه‌تی پیرۆزی ئیسلام به‌گرنگ وه‌ری گرتووه، پشت به‌خوای گه‌وره‌ومیهره‌بان ئێمه‌له‌باسی ئه‌مجاره‌ماندا تیشك ده‌خه‌ینه‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك له‌و ئادابه‌جوانانه، له‌وانه‌ش :--
یه‌كه‌م : ده‌ست شۆرین پێش ده‌ست كردن به‌خواردن، ئیمامی نه‌سائی فه‌رمووده‌یه‌كی له‌م باره‌یه‌وه‌ڕیوایه‌ت كردوه‌كه‌ئه‌و پیاوانه‌ی گێڕاویانه‌ته‌وه، هه‌مان ئه‌و پیاوانه‌ن كه‌لای هه‌ردوو ئیمامی بوخاری وموسلیم جێگه‌ی متمانه‌بوون، محمدی كوڕی عوبه‌یـده‌نه‌بێت، ئه‌ویش به( الصــدوق = راستگۆ ) ناسراوه، لـــه‌و ڕیوایه‌ته‌دا هــاتووه: ( كان النبي صلى الله عليه وسلم: إذا أراد أن ينام وهو جنب توضأ، وإذا أراد أن يأكل غسل يديه ) واته: پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ركاتێك بیوویستایه‌بخه‌وێت وله‌شی گران بوایه‌ده‌ست نوێژی ده‌گرت ئه‌مجا ده‌خه‌وت، وه‌هه‌ركاتێكیش بیویستایه‌نان بخوات ده‌سته‌كانی ده‌شۆرد .
دووه‌م : ناوی خودا هێنان ( بسم الله ) ی كردن، به‌م باره‌یه‌شه‌وه‌فه‌رمووده‌گه‌لێكی ئیجگار زۆر هاتووه، وه‌ك ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمانی كرد به‌عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس وپێی فه‌رموو ( یا غلام سم الله ....) واته‌ئه‌ی كوڕی لاو - سه‌ره‌تا - ناوی خودا بهێنه‌وبڵێ بسم الله، یان ئه‌و فه‌رمووده‌صه‌ریحه‌ی كه‌هاتوه‌وده‌فه‌رموێت : ( يا غلام! إذا أردت أن تأكل فقل: باسم الله ) واته: ئه‌ی كوڕی لاو هه‌ركاتێك وویستت كه‌بخۆیت بڵێ : بسم الله، به‌ناوی خوای گه‌وره.
سێهه‌م : به‌ده‌ستی ڕاستت بخۆیت : هه‌روه‌ك له‌درێژه‌ی فهرموودهكهی پێشوودا هاتووه، كه‌ده‌فه‌رموێت : ( ... وكل بيمينك ..). واته: به‌ده‌ستی ڕاستت بخۆ .
چواره‌م : نزیك كه‌وتنه‌وه‌له‌خواردنه‌وه، له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ر به‌عه‌بدوڵڵای كوری عه‌باسی فه‌رموو : ( ... أُدن يا بني )، واته: نزیك ببه‌ره‌وه‌ئه‌ی كوڕی خۆشه‌ویستم _ نزیك ببه‌ره‌وه‌له‌نانه‌كه‌وه.
پێنجه‌م : له‌به‌رده‌می خۆته‌وه‌خواردن بخۆ، له‌درێژه‌ی فهرموودهكهی عه‌بدوڵڵا هاتوه‌كه‌خۆشه‌ویستمان پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فێری كرد وپێی فه‌رموو : (وكل مما يليك) ، واته: له‌به‌رده‌می خۆته‌وه‌بخۆ .
شه‌شه‌م : كۆبونه‌وه‌له‌سه‌ر خوانی خواردن به‌شێوه‌یه‌ك نه‌بێت هه‌ركه‌س بۆخۆی بێت، چونكه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : ( اجتمعوا على طعامكم واذكروا اسم الله عليه يبارك لكم فيه ) واته: كۆببنه‌وه‌له‌سه‌ر خواردنه‌كه‌تان وناوی خودا بهێنن، خوای گه‌وره‌ش به‌ره‌كه‌تی تێ ده‌خات بۆتان . له‌مه‌شه‌وه‌ئه‌وه‌تێده‌گه‌یه‌ن كه‌خواردنی یه‌ك كه‌س به‌شی دوان ده‌كات، وه‌خواردنی دوو كه‌سیش به‌شی چوار ده‌كات، وه‌خواردنی چوار كه‌شیش به‌شی هه‌شت كه‌س ده‌كات، هه‌روه‌ك چۆن له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتوه‌كه‌ئیبن ماجه ڕیوایه‌تی كردووه.
حه‌وته‌م : ئه‌وه‌یه‌كه‌ده‌ستی نه‌سڕێت به‌ده‌سته‌سڕ هه‌تاوه‌كو په‌نجه‌كانی ده‌لێسێته‌وه، هه‌روه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتوه‌كه‌ئیمامی نه‌سائی ڕیوایه‌تی كردوه‌وفه‌رمووده‌كه‌ش فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحه، پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه‌وسلم ) ده‌فه‌رموێت : ( إذا أكل أحدكم الطعام فلا يمسح يده حتى يلعقها أو يُلعِقها، ولا يرفع الصفحة حتى يلعقها فإن آخر الطعام فيه البركة ) واته: هه‌ركه‌سێك له‌ئێوه‌خواردنی خوارد باده‌سته‌كانی نه‌سڕێت تاوه‌كو ئه‌یانلێسێته‌وه، وه‌با ئه‌و ده‌فره‌وقاپه‌ی كه‌خواردنه‌كه‌ی تێدا خواردوه‌هه‌ڵنه‌گیرێت تاوه‌كو ئه‌یلێسێته‌وه، چونكه‌كۆتای خواردن به‌ره‌كه‌تی تێدایه.
هه‌شته‌م : لێساندنه‌وه‌ی ئه‌و ده‌فر وقاپه‌ی كه‌خواردنه‌كه‌ی تێدا بووه، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌كه‌ی پێشوودا باسمان كرد، چونكه‌كۆتایی خواردنیش به‌ره‌كه‌تی تێدایه.
نۆیه‌م : ئه‌گه‌ر هاتوو پاروویه‌كی له‌ده‌ست به‌ر بوویه‌وه‌با وازی لێ نه‌هێنێت، جونكه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( إذا طعم أحدكم فسقطت لقمته من يده، فليمط ما رابه منها وليطعمها، ولا يدعها للشيطان )، واته: ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌س له‌ئێوه‌خواردنی خوارد وپاروویه‌كی له‌ده‌ست به‌ربوویه‌وه‌با ئه‌وه‌ی خوڵاوی بووه‌بیسڕێت ولایببات، وئه‌وه‌ی تریشی بخوات، وبه‌جێی نه‌هێڵێت بۆ شه‌یتان .
ده‌یه‌م : باكه‌مێك وازی لێ بهێنێت تاوه‌كو كه‌ف وكوڵ وگه‌رمیه‌كی نامێنێت، پێغه‌مبه‌ری ئازیزمان له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌فه‌رموویه‌تی : ( إنه أعظم للبركة ) واته: خواردنێك كه‌كه‌ف وكوڵ وگه‌رمیه‌كه‌ی نه‌مێنێت به‌ره‌كه‌تی گه‌وره‌ی تێدایه.
یازده‌هه‌م : فوو نه‌كردن له‌خواردن، دیاره‌ئه‌مه‌ش حیكمه‌تێكی گه‌وره‌ی تێدایه، هه‌روه‌ك زانستی سه‌رده‌م سه‌لماندویه‌تی ئه‌و خواردنه‌ی كه‌فووی لێ بكرێت ڤایرۆساوی ده‌بێت ...
دوازده‌هه‌م : خواردن له‌لاكانی ئه‌و ده‌فر وقاپه‌ی كه‌خواردنه‌كه‌ی تێدایه‌وواز هێنان له‌ناوه‌ڕاسته‌كه‌ی، هه‌روه‌ك له‌چه‌ند فه‌رموده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتووه: ( كلوا من جوانبها ودعوا ذروتها -أي وسطها- يبارك لكم فيها ) واته: له‌لاكانی خوادنه‌كه‌وه‌بخۆن وواز له‌ناوه‌نده‌كه‌ی بهێنن، تاوه‌كو به‌ره‌كه‌تی تێ بكه‌وێت بۆتان، هه‌روه‌ها هاتووه : ( كلوا باسم الله من حواليها واعفوا رأسها، فإن البركة تأتيها من فوقها ) واته: به‌ناوی خوای گه‌وره‌وه‌له‌لاكانیه‌وه‌بخۆن وواز بهێنن له‌ناوه‌ڕاسته‌كه‌ی، چونكه‌به‌ره‌كه‌تی خواردن له‌ناوه‌ڕاست وسه‌ره‌كه‌یه‌وه‌دێت ، دیسان هه‌ر له‌م باره‌یه‌وه‌پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمویه‌تی : ( إن البركة وسط القصعة فكلوا من نواحيها ولا تأكلوا من رأسها ) ، واته: به‌ره‌كه‌تی خواردن له‌ناوه‌ڕاسته‌كه‌یه‌وه‌یه، جا ئێوه‌ش له‌لاكانیه‌وه‌بخۆن، وله‌ناوه‌ڕاست وسه‌ره‌كه‌یه‌وه‌نه‌خۆن .
سیازده‌یه‌م : نان خواردن له‌سه‌ر زه‌وی، چونكه‌له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتووه، ( آكل كما يأكل العبد، وأجلس كما يجلس العبد؛ فإنما أنا عبد ) واته: ده‌خۆم وه‌كو چۆن به‌نده‌به‌ك ده‌خوات، وه‌داده‌نیشم وه‌كو چۆن به‌نده‌یه‌ك داده‌نیشێت، بێگومان منیش ته‌نها به‌نده‌یه‌كم، هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : ( آكل كما يأكل العبد، فوالذي نفسي بيده لو كانت الدنيا تزن عند الله جناح بعوضة ما سقى منها كافراً شربة ماء ) ، واته: ده‌خۆم وه‌كو چۆن به‌نده‌به‌ك ده‌خوات، سوێند بێت به‌و كه‌سه‌ی كه‌گیانی منی به‌ده‌سته ئه‌گه‌ر دونیا به‌ئه‌ندازه‌ی باڵی مێشووله‌یه‌ك نرخی ببوایه‌لای په‌روه‌ردگار نه‌یده‌هێشت بێباوه‌ڕێك دڵۆپێك ئاوی لێ بخواته‌وه.
گومانی تێدا نیه‌عه‌بد وبه‌نده‌ش له‌سه‌رده‌می كۆندا هه‌ر له‌سه‌ر زه‌وی نانیان خواردوه، ئه‌مه‌ش بۆیه‌ووتراوه‌تاوه‌كو مرۆڤ دوور بێت له‌فیز و ( تكبر ) وخۆ هه‌ڵكێشان .
چوارده‌یه‌م : ئه‌گه‌ر خزمه‌تكاره‌كه‌ت خواردنی بۆت هێنا هه‌سته‌ولێی بگره، چونكه‌پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویست ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : ( إذا أتى أحدكم خادمه بطعامه قد كفاه علاجه ودخانه؛ فليجلسه معه -يعني إجلاس الخدم معهم- فإن لم يجلسه معه فليناوله أكلةً أو أكلتين )، واته: ئه‌گه‌ر كه‌سێك له‌ئێوه‌خزمه‌تكاره‌كه‌ی خواردنی بۆ هێنان، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و خواردنه‌بۆنه‌كه‌ی چووه‌به‌سه‌ر ئه‌و خزمه‌تكاره‌دا، با له‌گه‌ڵ خۆی دایبنیشێنێت وبخوات له‌گه‌ڵیدا، خۆ ئه‌گه‌ر دایشی نه‌نیشاند له‌گه‌ڵیدا بخوات ئه‌وه‌با پاروویه‌ك یان دوو پارووی بداتی بیخوات.
چونكه‌وه‌ك ئاشكرایه‌ئه‌و خزمه‌تكاره‌ماندوو بووه‌به‌دروستكردنی ئه‌و خواردنه‌وه‌وبۆنی خۆشی چووه‌به‌سه‌ریدا، وئه‌ویش مرۆڤه‌وحه‌زی له‌خواردنی خۆشه، جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌گوناهبار نه‌بێت ( وه‌ك كورده‌واری ده‌ڵێت : نه‌فس وده‌ینی نه‌یه‌ته‌سه‌ری ) با به‌شی بدات له‌و خواردنه، له‌لایه‌كه‌یتریشه‌وه‌ئه‌م فه‌رموده‌یه‌فێری ته‌واضع وخاكی بوونمان ده‌كات له‌گه‌ڵ ژێر ده‌سته‌كانی خۆماندا .
پازده‌یه‌م : ئه‌گه‌ر حه‌زی له‌خواردنێك نه‌كرد با به‌كه‌م سه‌یری نه‌كات و ئاخ وئۆف هه‌ڵنه‌كێشێت و بڵێت: ئاخ له‌ده‌ست ئه‌م جۆره‌خواردنانه‌ڕزگارمان نابێت، وه‌ك هه‌ندێك كه‌س كردوویانه‌به‌پیشه‌ی خۆیان هه‌ركاتێك خواردنێكیان به‌دڵ نه‌بوو تانه‌ی لێ ده‌ده‌ن وقسه‌ی پێ ده‌ڵێن، به‌ڵكو له‌ئادابه‌جوانه‌كانی ئاینی پیرۆزی ئیسلامه‌هه‌ر خواردنێك حه‌زت لێی نه‌كرد و ئیشتهات نه‌چویه‌سه‌ری ده‌ستی لێ بكێشێته‌وه‌وبچیته‌دواوه‌به‌بێ هیچ ناڕه‌زایی ده‌ربڕینێك، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه: ( إن اشتهاه أكله وإلا تركه ) واته: ئه‌گه‌ر ئیشتهای ئه‌و خواردنه‌ی برد بیخوات، وه‌ئه‌گه‌ر نا با وازی لێ بهێنێت، وه‌هه‌روه‌ها هاتووه: ( ولما قدم الضب للنبي صلى الله عليه وسلم ترك أكله، وقال : إنه لم يكن بأرض قومي؛ فأجدني أعافه ) ، كـــاتێك خواردنی گۆشتی ( ضب = بزنه‌مژه) یـان هێنایه‌خزمه‌ت پێغه‌مبه‌ری خــوا ( صلی الله علیه وسلم ) وازی لێهێنا ونه‌یخوارد وفه‌رمووی : ئه‌مه‌له‌زه‌وی گه‌له‌كه‌ی مندا نه‌مبینیوه، پیشانم بده‌ن، پاشان وازی لێهێنا ونه‌یخوارد ( به‌ڵام هاوه‌ڵه‌كانی تر خواردنیان ) .
شازده‌یه‌م : پشكنینی خورما له‌كرم وگه‌نیوی، ئه‌بوداود له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا ڕیوایه‌تی كردووه‌له‌ئه‌نه‌سی كوڕی مالیكه‌وه( ڕه‌زای خوای لێ بێت ) كه‌گێڕاویه‌تیه‌وه: ( أن النبي صلى الله عليه وسلم كان يؤتى بالتمر فيه دودٌ، فيفتشه يخرج السوس منه) ، واته: خورمایان هێنا بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) كه‌كرمی تێدا بوو، ئه‌ویش خورماكه‌ی پشكنی و خراپ بووه‌كه‌ی لێ لابرد .
هه‌ڤده‌یه‌م : دوعا ونزا وذكری پاش نان خواردن، ئاشكرایه‌له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌فه‌رمووده‌یه‌كی زۆر ڕیوایه‌ت كراوه‌كه‌ناوبانگترینیان ئه‌مانه‌ن : -
- تورومذی وابن ماجه‌وئه‌بوداود ڕیوایه‌تیان كردووه كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( من أكل طعاماً فقال الحمد الله الذي أطعمني هذا ورزقنيه، من غير حول مني ولاقوةِ، غفر له ماتقدم من ذنبه ) واته: هه‌ركه‌سێك نان بخوات و بڵێ : سوپاس وستایش بۆ ئه‌و خوایه‌ی كه‌ئه‌م خواردنه‌ی پێداوم وڕزق وڕۆزی پێبه‌خشیوم، به‌بێ هیچ هێز وده‌سه‌ڵاتێكی خۆم، خوای گه‌وره‌له‌گوناهه‌كانی پێشووتری خۆش ده‌بێت ).
- ئیمامی بوخاری وتورموذی ڕیوایه‌تیان كردوه‌كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ركاتێك له‌خواردن ببوایه‌ته‌وه‌وخواردنــه‌كه‌یان هه‌ڵبگرتایه، ده‌یفــه‌رموو : ( الحمـد لله حــمداً كثيراً طيباً مباركاَ فيــه غيرَ [ مكفْيِ ولا ] مودَّع، ولا مستغنىً عنهُ رَبّنا ) ، واته: سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره، سوپاس وستایشێكی ئێجگار زۆر وبه‌ره‌كه‌تدار، كه‌به‌س نیه‌له‌به‌رامبه‌ر نیعمه‌ته‌كانی تۆدا، وه‌هه‌رگیز بێنیازیش نابین له‌به‌رامبه‌ریدا ئه‌ی په‌روه‌ردگارمان .
هه‌ژده‌یه‌م : مرۆڤی باوه‌ڕدار هه‌ركاتێك گۆشتی لێنا، هه‌وڵبدات كه‌ئاوی زیاتری تێبكات وبه‌شی ده‌رو دراوسێكانیشی لێ ببات، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( إذا طبختم اللحم فأكثروا المرقة، فإنه أوسع وأبلغ للجيران) واته: ئه‌گه‌ر گۆشتتان لێنا ئاوی زیاتري تێبكه‌ن، چونكه‌به‌و شێوه‌یه‌زیاد ده‌كات وده‌گاته‌دراوسێكانیش، هه‌روه‌ها له‌م باره‌یه‌وه‌فه‌رموویه‌تی : ( إذا طبخ أحدكم قدراً فليكثر مرقها ثم يناول جاره منها )، واته: هه‌ر كاتێك كه‌سێك له‌ئێوه‌مه‌نجه‌ڵێك خواردنی لێنا، با ئاوی زیاتری تێ بكات، پاشانیش به‌شی دراوسێكه‌ی لێ بدات .
نۆزده‌یه‌م : چی ده‌كه‌یت ئه‌گه‌ر هاتوو مێشێك كه‌وته‌ناو خواردنه‌كه‌ته‌وه؟ ئیمامی بوخاری و ابن ماجه‌فه‌رمووده‌یه‌كیان ڕیوایه‌ت كردووه، كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕێنومای ئیمانداران ده‌كات له‌م باره‌یه‌وه‌وده‌فه‌رموێت : ( إذا وقع الذباب في إناء أحدكم فليغمسه، فإن في أحد جناحيه داء وفي الآخر شفاء، فإنه يتقي بجناحه الذي فيه الداء ) ، واته: ئه‌گه‌ر هاتوو مێشێك كه‌وته‌ناو ده‌فر وقاپی یه‌كێك له‌ئێوه‌وه، ئه‌وه‌با مێشه‌كه‌نوقم بكات له‌ناو ئه‌و شته‌ی كه‌له‌ناو قاپه‌كه‌دایه، چونكه‌یه‌كێك له‌باڵه‌كانی نه‌خۆشی پێوه‌یه‌وبا‌ڵه‌كه‌ی تریشی شفای پێوه‌یه، به‌مه‌ش خۆت ده‌پارێزی له‌و نه‌خۆشیه‌ی كه‌به‌و باڵه‌وه‌یه‌تی .
بیسته‌م : له‌كاتی خواردندا مڵچه‌مڵچ نه‌كات ، له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( كف عنا جشاءك ) واته: ئه‌م مڵچه‌مڵچه‌مان لێ دوور بخه‌روه، له‌ڕیوایه‌تێكی تردا هاتووه ( أقصر من جشائك )، واته: واز بێنه‌له‌و مڵچه‌مڵچه‌ت .
بیست ویه‌كه‌م : شۆرین وپاكردنه‌وه‌ی ده‌سته‌كان پاش نان خواردن، به‌تایبه‌ت ئه‌گه‌ر هاتوو وویستی بخه‌وێت، ابن ماجه‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی بۆ ڕیوایه‌ت كردووین له‌پێغه‌مبه‌ری ئازیزمانه‌وه‌كه‌تێیدا ئه‌م ڕه‌وشته‌جوانه‌ی بۆ ڕوون كردوینه‌ته‌وه، وده‌فه‌رموێت : ( إذا نام أحدكم وفي يده ريح غمرٍ - وهو رائحة اللحم ودسامة اللحم وزهومته ودهنه - فلم يغسل يده فأصابه شيءٌ فلا يلومن إلا نفسه )، واته: ئه‌گه‌ر هه‌ركه‌سێك له‌ئێوه‌وویستی بخه‌وێت وبه‌ده‌سته‌كانیه‌وه‌پاشماوه‌ی بۆنی غه‌مر مابیێته‌وه_ غه‌مر بریتیه‌له‌بۆنی گۆشت وچه‌وریه‌كه‌ی - به‌ڵام ده‌سه‌كانی نه‌شۆری، ئه‌گه‌ر هاتوو پاشان تووشی هه‌رشتێك بوو لۆمه‌ی كه‌س نه‌كات خۆی نه‌بێت .
بیست ودووه‌م : ئه‌گه‌ر هاتوو نان وخوان ئاماده‌كراو له‌و كاته‌شدا كاتی نوێژكردن بوو، ئه‌وه‌با ده‌ست بكات به‌خواردنی نانه‌كه‌ی وپه‌له‌ی لێ نه‌كات، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتووه‌كه‌ئيمامي بوخاري وموسليم ڕیوایه‌تیان كردوه: ( إذا حضر العَشاء وأقيمت الصلاة فابدءوا بالعَشاء ) واته: ئه‌گه‌ر نان وخوان ئاماده‌كرا بۆ نان خواردنی ئێواره، وله‌وكاته‌دا قامه‌تی كرد بۆ نوێژ كردن، ئێوه‌ده‌ست بكه‌ن به‌نان خواردن .
بیست وسێهه‌م : به‌شێوه‌یه‌كی زۆر جوان دابنیشێت بۆ نان خواردن، به‌و مه‌رجه‌ی شان دانه‌دا ، یان به‌پاڵ كه‌وته‌نه‌وه‌نه‌بێت، له‌م باره‌یه‌شه‌وه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمویه‌تی : ( أما أنا فلا آكل متكئاً )، واته: به‌ڵام من به‌شاندادانه‌وه‌نان ناخۆم .
بیست وچواره‌م : نان نه‌خواردن به‌شێوه‌یه‌ك له‌سه‌ر سكی ڕاكشا بێت، وه‌ك ڕیوایه‌ت كراوه‌له‌پێغه‌مبه‌ری خواوه( صلی الله علیه وسلم ) ( نهى أن يأكل الرجل منبطحاً على بطنه)، واته: پێغه‌مبه‌ری خوا قه‌ده‌غه‌ی كردوه‌له‌هه‌ركه‌سێك كه‌له‌سه‌ر سكی ڕاكشابێت ونان بخوات .
بیست وپێنجه‌م : ته‌واو تێر نه‌خۆیت، به‌شێوه‌یه‌ك تا بیته‌قاقاتی تێ بكه‌یت وپاشان نه‌توانیت هه‌ناسه‌بده‌یت یان بجوڵێیت، له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا هاتوه‌كه‌سه‌روه‌رمان فه‌رموویه‌تی : ( فثلث لطعامه، وثلث لشرابه، وثلث لنفسه .... ) واته: گه‌ده‌ی‌بكا به‌سێ به‌شه‌وه، سێ یه‌كێكی بۆ خواردن، وه‌سێ یه‌كێكی تری بۆ ئاو خواردنه‌وه، وه‌سێ یه‌كێكیشی بۆ هه‌ناسه‌دان .
بیست وشه‌شه‌م : نان خواردن به‌سێ په‌نجه، له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیح وارد بووه‌كه: ( أنه عليه الصلاة والسلام كان يأكل بثلاثة أصابع، وكان إذا أكل طعاماً لعق أصابعه الثلاث)، واته: پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌سێ په‌نجه‌ی نانی ده‌خوارد، وه‌هه‌ركاتێك نانی بخواردایه‌هه‌رسێ په‌نجه‌كه‌ی ده‌لێسایه‌وه.
بیست وحه‌وته‌م : ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێكی تری له‌گه‌ڵ بوو له‌خواردندا، ڕه‌چاوی ئه‌وه‌بكات كه‌دوو دوو له‌و شته‌نه‌خوات، وه‌ك خورما و میوه‌دوو دوو هه‌ڵیان نه‌گرێت، مه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌له‌گه‌ڵیه‌تی ڕێگای بدات و بڵێت قه‌یناكات به‌و شێوه‌یه‌بخۆ، وه‌ك له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه: ( نهى عن الإقران، إلا أن يستأذن الرجل أخاه ) واته: پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) قه‌ده‌غه‌ی كردووه‌كه‌دوو دوو خورما یان میوه‌یان هه‌رشتێكی تر هه‌ڵبگیرێت بۆ خواردن، مه‌گه‌ر براده‌ره‌كه‌ی ڕێگای بدات .
بیست وهه‌شته‌م : له‌سه‌ر خوان وسفره‌یه‌ك دانه‌نیشێت كه‌خواردنی حه‌رامی له‌سه‌ر بێت، وه‌ك گۆشتی به‌راز وعه‌ره‌ق و شتی تریش، هه‌روه‌ك وارد بووه: ( أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عن الجلوس على مائدةٍ يشرب عليها الخمر ). واته: پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) قه‌ده‌غه‌ی كردوه‌له‌سه‌ر خوان وسفره‌یه‌ك دابنیشیت كه‌عه‌ره‌قی له‌سه‌ر بخورێته‌وه.
بیست ونۆیه‌م : مام ناوه‌ند وخاكی ومتواضع بیت له‌خواردندا، ته‌نانه‌ت واباشه‌مرۆڤی باوه‌ڕدار هێنده‌ئیسراف نه‌كات له‌كۆكردنه‌وه‌ی ژماره‌یه‌كی زۆر له‌خواردن وپاشانیش نه‌خۆرێت، بگره‌ئه‌مه‌ده‌چێته‌خانه‌ی حه‌رامیشه‌وه، چونكه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) زۆر جار خواردنێكی خواردوه‌كه‌خواردنی متواضع وساده‌بووه، وه‌ك ڕیوایه‌ت كراوه‌لێیوه‌ی : ( كان يأكل البطيخ بالرطب ويقول: نكسر حر هذا ببرد هذا، وبرد هذا بحر هذا )، واته: كاڵه‌ك، یان به‌له‌هه‌جه‌ی هه‌ندێك له‌عه‌رب شووتی ده‌خوارد به‌خورماوه وده‌یفه‌رموو : گه‌رمایی ئه‌م خورمایه‌به‌فێنكی وساردی ئه‌م شوتیه‌ده‌شكێنین، وه‌فێنكی وســـاردی ئه‌م شوتیه‌ش به‌گه‌رمای ئه‌م خورمایه‌ده‌شكێنین .
سیهه‌م : نزیكی مزگه‌وت نه‌كه‌وێته‌وه‌ئه‌گه‌ر هاتوو سیر وپیایزي خواردبوو، وه‌ده‌رخواردی كه‌سێكیشی نه‌دا كه‌هاتوچۆی مزگه‌وت ده‌كات، له‌فه‌رمووده‌یه‌كی ِصه‌حیحدا هاتوه‌كه‌ئیمامی بوخاری وموسلیم ڕیوایه‌تیان كردووه، كه‌پێشه‌وای ئازیزمان ده‌فه‌رموێت : ( من أكل ثوما أو بصلا فليعتزلنا أو ليعتزل مسجدنا ...) واته: هه‌ر كه‌س سیر یان پیازی خوارد با لامان جێ بهێڵێت، یان مزگه‌وتمان به‌جێ بهێڵێت ...
سی ویه‌كه‌م : گرنگی دان به‌و خواردنانه‌ی كه‌شه‌ریعه‌ت به‌گرنگی باسی كردوون، وه‌ك خورما و زه‌یتی زه‌یتون، له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتوه‌كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( بيتٌ لا تمر فيه كالبيت لا طعام فيه ) واته: هه‌ر ماڵێك خورمای تێدا نه‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌وایه‌خواردنی تێدا نه‌بێت، له‌فــه‌رمووده‌یه‌كی تـــردا هاتووه ( بيت لا تمر فيه جياعٌ أهله ) واته: هه‌ر ماڵێك خورمای تێدا نه‌بێت خه‌ڵكه‌كه‌ی برسیان ده‌بێت، هه‌روه‌ها فه‌رمووشیه‌تی : (كلوا الزيت وادَّهنوا به ) واته: زه‌یتی زه‌یتون بخۆن و خۆشتانی پێ بهه‌نوون .
یان هه‌ر خواردنێكی تر كه‌مرۆڤ خۆی حه‌زی لێده‌كات وئیشتهای ده‌چێته‌سه‌ری به‌و مه‌رجه‌ی له‌خواردنه‌حه‌رامه‌كان نه‌بێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌طه‌بیعه‌تی خۆی حه‌زی له‌خواردنی كوله‌كه‌خانمی كردووه، یان له‌سركه‌ی خـــورما .
هه‌ر له‌ڕیزی گرنگی دان به‌خواردن، ئه‌وه‌یه‌كه‌مرۆڤی باوه‌ڕدار ڕێزی نان بگرێت وفڕێی نه‌داته‌شوێنی قێزه‌ون و بێ نرخه‌وه، یان له‌به‌ر پێی خه‌ڵكدا دایبنێت، وه‌كاتێكیش كه‌ڕه‌ق بوویه‌وه‌و به‌كه‌ڵكی خواردن نه‌ده‌هات ئه‌وه‌زۆر به‌ڕێزه‌وه‌هه‌ڵی بگرێت وبیدات به‌ئاژه‌ڵان یان دانی بنێت له‌به‌رده‌م باڵنده‌وپه‌له‌وردا چونكه‌نان نیعه‌مه‌تێكی گه‌وره‌ی خودایه‌وكه‌سیش تامی ئه‌و نیعمه‌ته‌نازانێت كاتێك نه‌بێت كه‌زۆر برسی بێت له‌جێگایه‌كی چۆڵه‌وانیدا وده‌ستی به‌كه‌سیش نه‌گات و خه‌ریك بێت به‌هیلاك بچێت، به‌ڵام له‌و كاته‌دا كه‌سێك بێت و یه‌ك دوو نان و جامێك ئاوی بدات به‌ده‌سته‌وه، له‌باره‌ی ڕێزی نانیشه‌وه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( أكرموا الخبز ) ، واته: ڕێزی نان بگرن .
به‌ڵێ خۆشه‌ویستان ئه‌وه‌ی باسكرا كۆمه‌ڵێك بوو له ئادابه جوانه‌كانی نان خواردن كه پێغه‌مبه‌ری خۆشه‌ویستمان ( صلی الله علیه وسلم ) ئیماندرانی بۆ ڕێنومایی كردووه، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له كامڵی وته‌واوی شه‌ریعه‌تی پیرۆزی ئیسلام كه‌به‌چ شێوه‌یه‌ك ته‌نانه‌ت گرنگی داوه‌به‌خواردن وخواردنه‌وه‌و ئادابي زۆر جوان وشیرنی بۆ داناوه، كه‌له‌هیچ ئاین وڕێسا ویاسایه‌كی ده‌ستكردی مرۆڤه‌كاندا گرنگی پێ نه‌دراوه، بگره‌هه‌ر پشتگۆپش خراوه.
له‌كۆتایدا له‌خوای گه‌وره‌ئه‌پاڕێینه‌وه‌به‌ڕه‌حم ومیهره‌بانی خۆی لێمان ببورێت وله‌ڕۆژی دوایدا بمانخاته‌به‌ر شه‌فاعه‌تی پێغه‌مبه‌ری ئایزیزمان ( صلی الله علیه وسلم ) .
وصلی الله وسلم علی سیدنا محمد وعلی آله وصحبه وسلم .
الترجمات ( 2 )
