أقسام الشرك
البطاقة التعريفية والمقالة مجتزأة ومترجمة من مبحث (الشرك) من كتاب مختصر الفقه الإسلامي للشيخ محمد بن إبراهيم التويجري.
به‌شه‌كانی هاوبه‌شدانان بۆ خوای گه‌وره
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره و میهره‌بان درود وڕه‌حمه‌تی فراوان بۆ سه‌رگیانی پاكی پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی محمد المصطفی وئال وبه‌یت وهاوه‌ڵ وشوینكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
خۆشه‌ویستان سڵاوتان لێ بێت جارێكی هاتینه‌وه خزمه‌تتان بۆ شیكردنه‌وه و باسكردنی بابه‌تێكی تر له‌سه‌ر گرنگترین بابه‌ته‌كان كه په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی هه‌یه به بیروباوه‌ڕه‌كه‌مانه‌وه، ئه‌ویش باسكردنی به‌شه‌كانی هاوبه‌شدانانه بۆخوای گه‌وره، به ئامانجی ئه‌وه‌ی باش شاره‌زا بین لێی تاوه‌كو خۆمانی لێبپارێزین إن شاء الله .
هاوبه‌شدانانی بۆخوای گه‌وره دوو جۆره 1) هاوبه‌شدانانی گه‌وره. 2) هاوبه‌شدانانی بچووك .
یه‌كه‌م : هاوبه‌شدانانی گه‌وره ( الشرك الأكبر ) : ئه‌و هاوبه‌شدانانه‌یه كه خاوه‌نه‌كه‌ی ئه‌باته ده‌ره‌وه له بازنه‌ی ئیسلام و ته‌واوی كاروكرده‌وه‌كانی پووچ وبه‌تاڵ ده‌كاته‌وه، وه ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و حاڵه‌ته بمرێت وته‌وبه‌ی لێ نه‌كات – خوا په‌نامان بدات – به هه‌تا هه‌تایی ده‌مێنێته‌وه له ئاگری دۆزه‌خدا، مه‌به‌ست له هاوبه‌شدانانی گه‌وره‌ش ئه‌وه‌یه : كه عیباده‌ت و په‌رستن هه‌ر هه‌مووی یان هه‌ندێكی كه ته‌نها مافی خوای گه‌وره‌یه لابده‌یت بۆ كه‌سێكی تر غه‌یری په‌روه‌ردگار، وه‌ك پاڕانه‌وه له‌غه‌یری خودا، یان سه‌ربڕینی ئاژه‌ڵ ونه‌ذر بڕیاردان بۆ جگه له‌خوای گه‌وره وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌خه‌ڵكی ئه‌نجامی ئه‌ده‌ن له‌سه‌ر گۆڕ، یان بۆ جینی و شه‌یتانه‌كان، وه یان پاڕانه‌وه بۆ شتێك كه غه‌یری خوای گه‌وره به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ناتوانێت جێ به‌جێی بكات وه‌ك ده‌وڵه‌مه‌ندی و شیفادانی نه‌خۆشی، و داواكردنی پێداویستیه‌كان و باران بارین و منداڵ پێ به‌خشین و چه‌نده‌ها شتی تر ، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌سانێكی نه‌زانن وجاهل ئه‌نجامی ئه‌ده‌ن له‌سه‌ر گۆڕی هه‌ندێك له پیاوچاكان و ئه‌ولیاكان، یان لای هه‌ندێك بت و صه‌نه‌م و دره‌خت ودار وبه‌رد و هتـــد ....
جۆره‌كانی هاوبه‌شدانانی گه‌وره :
1) هاوبه‌شدانان له ترس و خه‌وفدا : ترسان له‌غه‌یری خودا جا بتێك بێت یا ن زاڵم وسته‌مكارێك بێت یان جنۆكه و شه‌یاتین بێت، به‌ترسێك كه ئه‌و ترسه ته‌نها بۆ خوای گه‌وره بێت. وه‌ك ئه‌وه‌ی بترسیت له‌وه‌ی كه غه‌یری خودا بتوانێت ڕزق وڕۆزیت ببرێت، یا ن كاتی ئه‌جه‌ل ومردنت بهێنێت، یان بترسیت له‌وه‌ی غه‌یری خودا بتوانێت زیانێكت پێ بگه‌یه‌نێت، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ترس و خه‌وف به‌شێكه له بوونه‌یه‌تی مرۆڤ و كه‌س ناتوانێت ئینكاری ئه‌وه بكات كه ناترسێت له‌هیچ شتێك، به‌ڵام نابێت ئه‌و ترسه بگاته ئاستێك زیانی بۆ بیروباوه‌ڕی ئاده‌میزاد هه‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی باسمان كرد، خوای گه‌وره قه‌ده‌غه‌ی كردوه كه مرۆڤی باوه‌ڕدار له‌غه‌یری زاتی هه‌ق ته‌عالای ئه‌و برتسێت، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : ( إِنَّمَا ذَلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَاءَهُ فَلَا تَخَافُوهُمْ وَخَافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ) { آل عمران : 175 } واته : ئه‌وه به‌ڕاستی ته‌نها شه‌یتانه یاوه‌ره‌کانی خۆی ده‌ترسێنێت، ئێوه‌ی (ئیماندار) لێیان مه‌ترسن، به‌ڵکو هه‌ر له من بترسن ئه‌گه‌ر ئیماندارن (بێگومان ترسان له خوا ئاسووده‌یی و ئارامیی ده‌به‌خشێت به ئیماندار).
2) هاوبه‌شدانان له پشت وپه‌نا پێ به‌ستندا : پشت وپه‌نا پێ به‌ستن به‌خوای گه‌وره له‌هه‌موو كار وكرده‌وه‌یه‌كدا له‌گه‌وره‌ترین وپیرۆزترین په‌رستنه‌كانه كه‌پێویسته ته‌نها وته‌نها بۆ په‌روه‌ردگار بێت، جا هه‌ركه‌س پشت و په‌نا و ته‌وكل به‌كه‌سێك ببه‌ستێت له شتێكدا كه غه‌یری خودا ده‌سه‌ڵاتی نیه به‌سه‌ریدا، وه‌ك پشت وپه‌نا به‌ستن به‌كه‌سانی مردوو یان غائب وئاماده نه‌بوو له لادان و دوورخستنه‌وه‌ی زیان و ناخۆشیه‌كان له‌سه‌ر مرۆڤ، یان پشت پێ به‌ستنیان له به‌ده‌ستهێنانی ڕزق وڕۆزی وسوود و هێنانی خۆشی و ئاسووده‌یی، هه‌ركه‌س باوه‌ڕی وا بێت بێگومان ئه‌وه شه‌ریك و هاوبه‌شی بۆ خودا بڕیار داوه، لــه‌م باره‌یه‌شــه‌وه په‌روه‌ردگـار ده‌فــه‌رموێت : ( وَعَلَى اللَّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ) { المائدة : 23 } واته : بۆ سه‌ركه‌وتنيش ته‌نها پشت به‌خوا ببه‌ستن، ئه‌گه‌ر ئێوه بڕوای ڕاسته‌قینه‌تان هه‌یه .
3) شیرك وهاوبه‌شدانان بۆ خوا له مه‌حبه‌ت و خۆشه‌ویستدا : خۆشه‌ویستی بۆ په‌روه‌ردگار ده‌بێت له لووتكه وله‌وپه‌ڕی كه‌مال وگه‌ردنكه‌چی وگوێڕایه‌ڵدا بێت به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌و خۆشه‌ویستیه‌ت تایبه‌ت بێت به‌په‌روه‌ردگار و هیچ كه‌س نه‌كه‌یت به‌هاوه‌ڵی له‌گه‌ڵیدا، جا هه‌ركه‌سێك هه‌رشتێك و هه‌ركه‌سێكی تری غه‌یری خودا وه‌ك ئه‌و خۆش بووێت بێگومان ئه‌وه با بازانێت كه هاوه‌ڵ و هاوبه‌شی بۆ په‌روه‌ردگار داناوه، وه‌ك له‌قورئانی پیرۆزدا هاتووه : ( وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ وَالَّذِينَ آَمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ ... ) { البقرة : 165 } واته : هه‌ندێ له‌م خه‌ڵكه هه‌یه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا تێنافكرێ تاخوا به‌ته‌نها بپه‌رستێ ، هێشتا چه‌ند هاوتاو چه‌ند هاوبه‌شێكی بۆ داده‌نێت، خۆشیان ده‌وێن وه‌ك خۆشه‌ویستی خودا، واته : هێنده‌ی خۆشه‌ویستی خودا بگره زیاتریش بت وبه‌رنامه‌كانیان خۆش ده‌وێت، ئه‌وانه‌ش باوه‌ڕیان هێناوه، خوایان له‌هه‌موو شتێك زیاتر خۆش ده‌وێت .
4) شيرك وهاوبه‌شدانان له‌طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵیدا : ئه‌مه‌ش به‌و مانایه طاعه‌ت وگوێڕایه‌ڵی كردنی كه‌سێكی غه‌یری خودا له حه‌ڵاڵكردنی حه‌رامكراوه‌كاندا یان حه‌رامكردنی حه‌ڵاڵكراوه‌كاندا، جا هه‌ركه‌سێك ئه‌م گوێرایه‌ڵیه‌ی بۆ كه‌سێك یان سه‌ركرده‌یه‌ك یان لێپرسراوێك یان حاكمێك بێت، وه یان مافی ته‌شریع دانان و یاسادانیان پێ بده‌ن ئه‌وه شه‌ریكی گه‌وره‌ی بۆ خوای باڵاده‌ست بڕیارداوه، وه‌ك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ( اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ) { التوبة : 31 } واته : ( گاورو جووله‌كه ) حاخام وقه‌شه‌کانی خۆیان کردۆته په‌روه‌ردگاری خۆیان له جیاتی خوا (ملکه‌چ و فه‌رمانبه‌رداریانن، ئه‌وانیش به‌ئاره‌زووی خۆیان شتیان بۆ حه‌ڵاڵ یان حه‌رام ده‌که‌ن) هه‌روه‌ها مه‌سیحی کوڕی مه‌ریه‌میش (به‌کوڕی خوا ده‌زانن) له‌کاتێکدا که فه‌رمانیان پێنه‌دراوه جگه له په‌رستنی تاکه خوایه‌ک، بێگومان جگه له‌وزاته خوایه‌کی تر نیه، پاکی و بێگه‌ردی و ستایش بۆ ئه‌و زاته‌یه، که (ئه‌و نه‌فامانه) هاوه‌ڵی بۆ بڕیار ده‌ده‌ن. عه‌دی كوڕی حاته‌م كاتێك گوێ بیستی ئه‌م ئایه‌ته بوو ووتی به پێغه‌مبه‌ری خودا : یارسول الله ئه‌وان قه‌شه و پیاوه گه‌وره‌كانی خۆیان نه‌ده‌په‌رست ، پێغه‌مبه‌ریش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی : ئایا حه‌ڵاڵیان بۆ حه‌رام ناكه‌ن و حه‌رامیشیان بۆ حه‌ڵاڵ ناكه‌ن؟ ئه‌ویش ووتی : به‌ڵێ ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودا ، پێغه‌مبه‌ریش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی : ئا ئه‌وه عیباده‌ت و په‌رستنیانه .
دووه‌م : شیرك و هاوبه‌شدانانی بچووك : مه‌به‌ست له‌و جۆره شیرك وهاوبه‌شدانانه‌یه كه خوا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ( صلی الله علیه وسلم ) به شیرك وهاوبه‌شدانان ناویان بردوه به‌ڵام ناگه‌نه ئاستی شیركی گه‌وره، به‌و مانایه یه‌كتاپه‌رستی وتوحیده‌كه‌ی نوقصانه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ناگاته ڕاده‌ی ئه‌وه‌ی خاوه‌نه‌كه‌ی بباته ده‌ره‌وه له بازنه‌ی ئیسلام، به‌ڵام وه‌سیله‌و هۆكارێكه بۆ كه‌وتنه ناوه شیركی گه‌وره‌وه، حوكمی خاوه‌نه‌كه‌شی ئه‌وه‌یه به سه‌رپێچیكه‌رێكی ناو په‌كتاپه‌رستان ناوزه‌د ده‌كرێت وماڵ و سامان و خوێنی حه‌ڵا نه‌كراوه، به‌پێچه‌وانه‌ی شیركی گه‌وره‌وه كه خوێن و ماڵ و سامانی خاوه‌نكه‌ی حه‌ڵاڵ ده‌كات بۆ باوه‌ڕداران، شیركی گه‌وره ته‌واوی كار وكرده‌وه‌ی خاوه‌نه‌كه‌ی پوچ وبه‌تاڵ ده‌كاته‌وه، به‌ڵام شیركی بچووك ته‌نها ئه‌و كار كرده‌وانه پوچ ده‌كاته‌وه كه ده‌بێته هۆی هاوبه‌شدانانی بچووك، وه‌ك :
1) ئه‌وه‌ی كارێكی خێر بكات به‌ڵام مه‌به‌ستی ئه‌وه بێت كه خه‌ڵكی سوپاس و ستایشی بكه‌ن، وه‌ك ئه‌و كه‌سه‌ی نوێژێكی ڕیك و پێك ئه‌كات یان پاره‌یه‌ك ئه‌كات به‌خێر یان ڕۆژوو ده‌گرێت یان ذیكر ویادی خوا ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵێ بیبینن و پێ بڵین به‌ڕاستی كه‌سێكی له خواترسه، ئه‌مه‌ش به‌ڕیا و ڕوپامایی ناوده‌برێت و هه‌ركاتێك تێكه‌ڵاو به‌كارێكی خێر بوو ئه‌وه ئه‌و كاره خێره به‌تاڵ ده‌كاته‌وه خوای گه‌وره لێی وه‌رناگرێت وده‌یدات به‌دواوه، ئه‌وه‌ش بزانه هه‌ركاتێك له قورئانی پیرۆزدا ده‌سته‌واژه‌ی و ووشه‌ی ( شرك ) هاتبێت ئه‌وه خوای گه‌وره مه‌به‌ستی شیرك و هاوبه‌شدانانی گه‌وره‌یه، به‌ڵام هاوبه‌شدانانی بچووك ( الشرك الأصغر ) له سوننه‌ت و فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوادا ئاماژه‌ی پێكراوه : عن أبي هريرة ( رضي الله عنه ) قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) : " قَالَ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالى : أنَا أغَنى الشُرَكاءِ عَنِ الشِركِ، مَنْ عَمِلَ عَمَلاً أَشْرَكَ فِيهِ مَعِي غَيِري تَرَكْتُهُ وَشِرْكُهُ " { أخرجه مسلم ) واته : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی : خوا گه‌وره ده‌فه‌رموێت – واته له‌فه‌رمووده‌یه‌كی قودسیدا – من زۆر بێنازم له شیركی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه شه‌ریك بڕیارده‌ده‌ن، جا هه‌ركه‌سێك كارێكی خێر بكات و غه‌یری من بكات به هاوبه‌ش له‌گه‌ڵدام ئه‌وه من ئه‌و كه‌سه وكاره‌و كرده‌وه‌كه‌شی واز لێ ده‌هێنم – واته لێی وه‌رناگرم و ده‌یده‌م به‌دواوه _ .
2)جۆرێكی تر له‌هاوبه‌شدانانی بچووك سوێند خواردنه به‌غه‌یری خوای گه‌وره، یان كه‌سێك بڵێت به‌كه‌سێك : ( ماشاء الله وشئت ) ئه‌گه‌ر خوا و تۆ بتانه‌وێت، یان ئه‌گه‌ر خوا و فڵان كه‌س نه‌بونایه ( لولا الله وفلان ) یان ئه‌مه له‌خوا و فڵان كه‌سه‌وه‌یه ( هذا من الله وفلان ) یان من ته‌نها خوا و فڵان كه‌س شك ئه‌به‌م ( مالي إلا الله وفلان ) جا پێویسته مرۆڤی باوه‌ڕدار زۆر ئاگاداری گوفتار و قسه‌ی بێت وشتێك نه‌ڵێت بۆنی شیرك وهاوبه‌شدانانی لێ بێت ، به‌ڵكو له‌م كاتانه‌دا به‌و شێویه بووترێت : ئه‌گه‌ر خوای گه‌روه و پاشان قڵان كه‌س بیانه‌وێت ئه‌ویش ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه مردوو نه‌بێت چونكه ئه‌گه‌ر مردوو بوو ئه‌وا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك دروست نیه ناوی بهێنرێت له‌گه‌ڵ خوادا، بۆ نمونه ئه‌گه‌ر كه‌سێك كاری كه‌وتبوه كه‌سێك ئه‌و كاره‌ش له‌سه‌ر ئیمزای یان له‌سه‌ر بڕیاری ئه‌و مابویه‌وه ئه‌وه پێویسته بوترێت ك ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره و پاشان فڵان كه‌س بیه‌وێت، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه ته‌نها هۆكارێكه له‌به‌ر ئه‌وه دروسته بوترێت ( لو شاء الله ثم شاء فلان ) خۆ ئه‌گه‌ر وه‌ك ووتمان كارێكت كه‌وتبوه كه‌سێك به‌ڵام له‌م كاره‌تدا پشتت به كه‌سێكی مردوو به‌ست یان ئومێد و هیوات ئه‌و كه‌سه مردووه بوو بۆ ئه‌نجامدانی كاره‌كه‌ت وه‌ك : ئه‌وه‌ی بڵێیت ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره وپاشان شێخ عید القادری گه‌یلانی بیانه‌وێت یان خوای گه‌وره وپاشان فڵان پیاو چا ك یان ولی نه‌بونایه نه‌ده‌كرا، ئه‌مه به‌هیچ شێویه‌ك دروست نیه و به‌شێكه له‌هاوبه‌شدانانی گه‌وره بۆ خوا چونكه پشت وپه‌نا به‌ستن به‌غه‌یری خودا وه‌ك ووتمان شیركی گه‌وره‌یه .
له‌باره‌ی سوێند خواردن به‌غه‌یری خودا هاتووه : عن إبن عمر ( رضي الله عنهما ) قال : سَمِعْتُ رَسولَ الله ( صلى الله عليه وسلم ) يقول : " مَنْ حَلَفَ بِغيرِ اللهِ فَقدْ كَفَرَ أو أشْرِك " { أخرجهُ أبو داود والترمذي } واته : هه‌ركه‌س سوێند بخوا به‌غه‌یری خودا ئه‌وه بێگومان بێ باوه‌ڕ بووه یان هاوبه‌شی داناوه بۆ خودا .
وعَنْ حذيفةَ ( رضي الله عنه ) عن النبي ( صلى الله عليه وسلم ) قالَ : " لا تَقُولُوا مَاشَاءَ اللهُ وَشَاءَ فُلَانٌ, وَلكِنْ قُولَوا مَاشَاءَ اللهُ ثمَّ مَا شَاءَ فلَانٌ " { أخرجهُ أحمد أبو داود} واته : نه‌ڵێن : ئه‌گه‌ر خوا وفڵان كه‌س وویستیان، به‌ڵكو بڵێن ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره ویستی پاشان فڵان كه‌س وویستی .
الترجمات ( 3 )
