العلم في الإسلام
البطاقة التعريفية 
زانست وزانیاری ( العلم ) له ئیسلامدا
گومان له‌وه‌دا نیه ئاینی پیرۆزی ئیسلام گرنگیه‌كی زۆری داوه‌به‌زانست وزانیاری به‌هه‌موو شێوه‌كانیه‌وه له‌سه‌روو هه‌مویانه‌وه زانسته شه‌رعیه‌كان، له‌پێش هه‌موو ئه‌مانه‌شه‌وه یه‌كه‌م ووشه وفه‌رمانی خوایی بۆ پپغه‌مبه‌ری ئازیزمان ( صلی الله علیه وسلم ) بریتی بوو له ( اقرأ باسم ربك الذی خلق ) ، كه‌واته ئاینی ئێمه ئاینی خوێندن وزانست وزانیاری ودوور كه‌وتنه‌وه‌یه له جه‌هل ونه‌زانین، به‌ڵام به‌و مه‌رجه‌ی به‌ناوی خوداوه‌ده‌ست پێ بكات . ( باسم ربك الذی الخلق ) ئه‌و خودایه‌ی كه‌له‌نه‌بوونه‌وه‌ئافه‌ریده‌ی كردین وهێناینیه‌بوون .
١- فه‌زڵی زانست وزانیاری ( العلم ) له‌ئیسلامدا .
خوای گه‌وره‌ش له‌باره‌ی فه‌زڵ وپله‌وپایه‌ی زانایانه‌وه‌ده‌فه‌رموێت : { يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ } المجادلة /11.
واته: خوای گه‌وره‌پله‌وپایه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌له‌ئێوه‌به‌رز ئه‌كاته‌وه‌كه‌ئیمانیان هێناوه، هه‌روه‌ها پله‌وپایه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ش كه‌زانا وخاوه‌ن علم وزانستن به‌چه‌نده‌ها پله‌به‌رز ده‌كاته‌وه، خوای گه‌وره‌ش به‌ئاگایه‌وخه‌بیره‌به‌و كارو كرده‌وانه‌ی كه‌ده‌یكه‌ن ) .
وله‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه‌كه‌ئه‌بو ئومامه‌ی باهلی ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه‌كه‌باسی دوو پیاو كرا بۆ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم )، یه‌كێكیان خواناسه‌و ئه‌وی تریان زانا ( عالم ) ه، پێغه‌مبه‌ریش (صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی : " فضل العالم علی العابد كفضلی علی أدناكم " ثم قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم ) : " إن الله وملائكته وأهل السماوات والارضین، حتی النملة فی جحرها وحتی الحوت لیصلون علی معلم الناس الخیر " (١) ،واته: فه‌زڵی كه‌سێكی زانا به‌سه‌ر كه‌سێكی خواناسه‌وه، وه‌ك فه‌زڵی من وایه‌به‌سه‌ر كه‌مترین كه‌سی ئێوه‌وه، پاشان فه‌رمووی :خوای گه‌وره‌وفریشته‌كان وخه‌ڵكی ئاسمانه‌كان ( كه‌مه‌به‌ست پێی فریشته‌كانی ئاسمانه) وسه‌ر زه‌وی و( مه‌به‌ست پێی گبان له‌به‌رانه) ته‌نانه‌ت مێرووله‌له‌ناو كونه‌كانی خۆیان وماسی وحوته‌كانیش له‌ناو ده‌ریا صه‌ڵاوات ده‌ده‌ن له‌سه‌ر مامۆستای خێر وفێركاری خه‌ڵكی - واته‌هه‌موویان داوای لێخۆش بوونی بۆ ده‌كه‌ن لای خوای گه‌وره"
٢- فه‌زڵی گه‌ڕان وفێربوونی زانست كه‌پێش كرده‌وه‌ی خێر وووته‌ی خێريشه .
خوای گه‌وره‌ده‌فه‌رموێت : { فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ } محمد / 19 . واته: ئه‌ی مرۆڤ بزانن وفێربن كه‌جگه‌له‌خوا هیچ خوایه‌كی تر نیه به‌حه‌ق، وه‌داوای لێخۆش بوونی گوناهـ بۆ خۆت وئیمانداران له‌پیاوان وئافره‌تان هه‌ر لای خودا بكه، دڵنیابه‌خوا ده‌زانێت له‌ڕۆژدا به‌چیه‌وه‌خه‌ریكن وله‌شه‌ویشدا له‌كوێ ده‌حه‌وێنه‌وه- یان ده‌زانێت له‌دونیادا چی ده‌كه‌ن وده‌ره‌نجامیشی له‌قیامه‌تدا چۆن ده‌بێت .
به‌ووردی سه‌رنج بده‌ین ده‌زانین خوای گه‌وره‌له‌سه‌ره‌تای ئایه‌ته‌كه‌وه‌فه‌رمان ده‌كات به‌مرۆڤه‌كان كه‌به‌علم وزانست له‌سه‌ر چاوڕوونی خودا بناسن ویه‌كتاپه‌رست بن، ئه‌م فێربوون وبه‌زانست فێربوونه‌شی خستوه‌ته‌پێش ( استغفار وداوای لێخوش بوون ) وه.
ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌نووری علم وزناست تاریكی ودواكه‌وتووی جه‌هل ونه‌زانین ناهێڵێت ، له‌هه‌ر كوێیه‌ك زانست وعلم هه‌بوو جه‌هل ونه‌زانین بار ده‌كات وده‌ڕوات و باره‌گای ده‌پێچێته‌وه.
هه‌رهوه‌ها خوای گه‌وره‌ده‌فه‌رموێت : { وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً } (طـه: من الآية114 ) واته: ( ئه‌ی موحه‌مه‌د ) نزا بكه‌وله‌خودا بپاڕێره‌وه‌وبڵێ : ئه‌ی په‌روه‌ردگار به‌رده‌وام زانست وزانیاری زۆرتر وزیاترم پێ ببه‌خشه.
په‌روه‌ردگار پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فێر ده‌كات كه‌داوای زیاتر له‌زانست وزانیاری بكات، زانست وزانیاریه‌ك پشت ئه‌ستوور بێت به‌خواناسین وخزمه‌ت كردنی مرۆڤایه‌تی وڕه‌وشت وبه‌های به‌رز، ودوور بێت له‌كاولكاری وڕوخاندنی ئه‌خلاق وكلتووری جوانی ناو كۆمه‌ڵگا .
پێغه‌مه‌به‌ر (صلی الله علیه وسلم ) له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا كه‌ئه‌بو هوره‌یره( خوای لێ ڕازی بێت ) لێوه‌ی ده‌گێڕێته‌وه‌فه‌رموویه‌تی : " من سلك طریقا یلتمس فیه علما سهل الله به طریقا إلي الجنة "(٢) .
واته: هه‌ركه‌سێك ڕێگایه‌ك بگرێته‌به‌ر كه‌زانست وزانیاری ( العلم ) لێوه‌فێر بێت، خوای گه‌وره‌ش ڕێگای چوونه‌به‌هه‌شتی بۆ ئاسان ده‌كات .
فێر بوونی زانستیش به‌وه‌نده‌به‌س نابێت كه‌مرۆڤ بۆ خۆی زانا بێت وئاگاداری وورده‌كاریه‌كانی بێت وپه‌ی به‌نهێنیه‌كانی ببات، به‌ڵكو ده‌بێت وه‌ك ڕووناكی چرا و بۆنی خۆش ( العطور ) وابێت كه‌سوودیان بۆ خۆشیان وبۆ خه‌ڵكی تریشه، ده‌بێت ئه‌و هیدایه‌ت وچاو ڕوونیه‌ی كه‌ئه‌وی له‌سه‌ره‌خه‌ڵكی تریشی بۆ بانگ بكات وله‌و سه‌رچاوه‌پاكوخاوێنه‌به‌شی كه‌سانی تریش بدات، ئه‌وه‌تانێ پێغه‌مه‌به‌ر (صلی الله علیه وسلم ) له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا كه‌ئه‌بو هوره‌یره( خوای لێ ڕازی بێت ) لێوه‌ی ده‌گێڕێته‌وه‌ده‌فه‌رموێت : " من دعا إلي هدی كان له من الأجر مثل أجورهم من تبعه، لا ینقص ذلك من أجورهم شیئا، ومن دعا إلي ضلالة كان علیه من الإثم مثل آثام من تبعه لا ینقص ذلك من آثامهم شیئا " (٣) .
واته: هه‌ركه‌س بانگه‌واز بكات بۆ هیدایه‌ت دانی خه‌ڵكی، ئه‌وه‌پاداشتی هه‌موو ئه‌و كه‌سانه‌ی بۆ ده‌نوسرێت كه‌بانگی كردون وڕێگای هیدایه‌تیان گرتووه، به‌بێ ئه‌وه‌ی له‌پاداشت وچاكه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ش كه‌م ببێته‌وه، به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌هه‌ركه‌سێكیش خه‌ڵكی بانگ بكات بۆ گومڕایی وڕێگای سه‌ر لێشێواوان، ئه‌وه‌به‌به‌ئه‌ندازه‌ی خراپه‌وتاوانی هه‌موو ئه‌وكه‌سانه‌ی بۆ ده‌نوسرێت كه‌ئه‌و بانگی كردون بۆ گومڕایی به‌بێ ئه‌وه‌ی له‌تاوان و خراپه‌ی ئه‌وانیش كه‌م ببێته‌وه.
كه‌واته‌ئه‌بێت بزانین وئاگاداری خۆمان بین سه‌رمه‌شقی خه‌ڵكی نه‌بین له‌گومڕاكردنیان وهاندانیان بۆ كاری خراپه، به‌ڵكو مامۆستا وچاوساغیان بین بۆ هیدایه‌ت وكاری خێر و چاكسازی ودوور خستنه‌وه‌یان له‌هه‌موو ڕێگایه‌كی لار وخێچ .
٣- واجبه‌گه‌یاندنی زانست زانیاری به‌كه‌سانی تر .
له‌م باره‌یه‌وه‌خوای گه‌وره‌ده‌فه‌رموێت : { هَذَا بَلَاغٌ لِلنَّاسِ وَلِيُنْذَرُوا بِهِ وَلِيَعْلَمُوا أَنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَلِيَذَّكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ } ابراهيم /52 .
واته: ئه‌م قورئانه‌ڕاگه‌یاندنێكه‌بۆ خه‌ڵكی به‌گشتی تا به‌هۆیه‌وه‌وریا بكرێنه‌وه‌وئامۆژگاری پێ وه‌ربگرن، بۆئه‌وه‌ی بزانن بێگومان ئه‌و زاته‌خوایه‌كی تاك وته‌نهایه( هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌یه‌كه) خاوه‌نی بیروهۆشه‌كان یاداوه‌ری وه‌ربگرن وبیربكه‌نه‌وه‌تاوه‌كو خۆشیان وخه‌ڵكی تریش له‌سزای ئاگری دۆزه‌خ ڕزگاربكه‌ن .
به‌م پێیه‌‌واجب‌وپێویسته‌له‌سه‌ر بانگخوازان و زانایانی ئه‌م ئومه‌ته نعمه‌ت وڕه‌حمه‌تی ئه‌م ئیسلامه‌بگه‌یه‌نن به‌خه‌ڵكانی تر وئاگاداریان بكه‌نه‌وه‌له‌مه‌ترسی شرك وهاوه‌ڵ په‌یدا كردن بۆ خوا و بانگیان بكه‌ن بۆ یه‌كتاپه‌رستی وناسینی خوای گه‌وره‌به‌وه‌ی فه‌رمانی پێ كردوه.
عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ر ( خوایان لێ ڕازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه‌كه‌پێغه‌مه‌به‌ر (صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : " بلغوا عني ولو آية... ) (٤ ).
واته: ئــه‌وه‌ی له‌منه‌وه‌وه‌ری ده‌گــرن بیگه‌یــه‌نن به‌خــه‌ڵكی ئه‌گه‌ر ته‌نها ئایه‌تێكیش بێت .
ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ده‌گه‌یه‌نێت هێچ كه‌س بیانووی نامێنێت له‌وه‌ی بڵێت من شاره‌زایه‌كی وام نیه‌له‌ئیسلام، ئیتر چۆن چۆنی بانگه‌واز بكه‌م وخه‌ڵكی تێبگه‌یه‌نم، چونكه‌ئه‌م فه‌رمووده‌صه‌حیحه‌به‌ڵگه‌یه‌له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی قسه‌و گوفتاری خێر ده‌بێت بگات به‌و كه‌سانه‌ی كه‌بێئاگان له‌م ئاینه‌پیرۆزه‌ئه‌گه‌ر چی به‌ته‌نها ئایه‌تێكیش بێت، بۆ ئه‌وه‌ی كه‌س بێبه‌ش نه‌بێت له‌نوور وڕوناكی وڕه‌حمه‌تی ئیسلام،خۆ ئه‌گه‌ر سوود مه‌ندیش نه‌بوو، با لای خوای گه‌وره‌بڕوبیانووی نه‌مێنێت بڵێت ئه‌ی خوای گه‌وره‌كه‌سێك نه‌بوو ڕێگای ڕاستم پیشان بدات .
٤- سزای ئه‌و كه‌سه‌ی زانست زانیاری ئه‌شارێته‌وه‌و نایگه‌یه‌نێت به‌خه‌ڵكانی تر .
له‌م باره‌یه‌وه‌خوای گه‌وره‌له‌قورئانی پیرۆزدا ده‌فه‌رموێت: { إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنْزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِنْ بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ (159) إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ } البقرة / 159-160 .
واته: ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌به‌رنامه‌وڕێنمونیه‌كانی ئاشكرای ڕه‌وانه‌كراوی ئێمه‌ده‌شارنه‌وه‌كه‌ناردومانه‌ته‌خواره‌وه‌دوای ئه‌وه‌ی له‌كتێبه‌كاندا بۆ خه‌ڵكیمان ڕوون كردوه‌ته‌وه، ئا ئه‌وانه‌خوا ونه‌فرینكارانیش نه‌فرینیان لێ ده‌كه‌ن، جگه‌لوانه‌ی ته‌وبه‌یان كردوه‌وچاكسازیان ئه‌نجامداوه‌و حه‌قیقه‌ت وڕاستیان ڕوون كرده‌وه‌پاش ئه‌وه‌ی كه‌پێشووتر شاردبویانه‌وه، ئائه‌وانه‌ته‌وبه‌كه‌یان لێ وه‌رده‌گرم وته‌نها منیشم كه‌زۆر ته‌وبه‌وه‌رده‌گرم و به‌ڕه‌حم ومیهره‌بانم .
ئه‌بو هوره‌یره‌ش له‌م باره‌یه‌وه‌فه‌رموده‌یه‌كی هه‌ڕه‌شه‌ئامێزی له‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕیوایه‌ت كردوه‌كه‌ده‌فه‌رموێت : " من سئل عن علم فكتمه ألجمه الله بلجام من نار یوم القیامة "(٥) .
واته: هه‌ركه‌سێك پرسیارێكی لێ بكرێت له‌باره‌ی زانست وزانیاریه‌كه‌وه، ئه‌ویش بیشارێته‌وه‌ونه‌یگه‌یه‌نێت به‌خه‌ڵكی خوای گه‌وره‌له‌ڕۆژی دوایدا له‌غاوێكی ئاگرینی ده‌كاته‌ده‌مه‌وه.
په‌راوێزه‌كان :
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) صحیح سنن الترمذی رقم ( ٢١٦١ )
(2) صحیح مسلم برقم (٢٦٩٩ ) .
(3) صحیح مسلم برقم ( ٢٦٧٤ ) .
(4) بوخاری ڕیوایه‌تی كردوه‌برقم ( ٣٤ ٦١ ) .
(5) ئه‌بو داود و تورموزی ڕیوایه‌تیان كردوه‌وفه‌رموده‌یه‌كی حه‌سه‌نی صه‌حیحه .
