بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا
كارتی بابه‌ت خوای په‌روه‌ردگار فێری كردووین كه رێگا و شێوازی پێغه‌مبه‌ران ( علیهم الصلاة والسلام ) بگرینه به‌ر بۆ بڵاوكردنه‌وه و روون كردنه‌وه‌ی په‌یامی خوا، چونكه كاری وان بانگه‌واز كردن بووه بۆ لای دینی خوا، هه‌روه‌ها ئه‌زموونی ژیانیش فێرمان ده‌كات كه چاكترین و گونجاوترین میكانیزمێك بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌ر په‌یام و بیروباوه‌ڕێك، بانگه‌واز كردنه بۆ ئه‌و رێباز و بیروباوه‌ڕه...
بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا
سه‌ره‌تا :
ده‌سپێكی باسه‌كه‌مان به‌م ئایه‌ته پیرۆزه‌ی قورئان ده‌نه‌خشێنین كه خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی : {ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ } النحل 125 .
په‌روه‌ردگار فێری كردووین كه رێگا و شێوازی پێغه‌مبه‌ران ( علیهم الصلاة والسلام ) بگرینه به‌ر بۆ بڵاوكردنه‌وه و روون كردنه‌وه‌ی په‌یامی خوا، چونكه كاری وان بانگه‌واز كردن بووه بۆ لای دینی خوا، هه‌روه‌ها ئه‌زموونی ژیانیش فێرمان ده‌كات كه چاكترین و گونجاوترین میكانیزمێك بۆ بڵاوكردنه‌وه‌ی هه‌ر په‌یام و بیروباوه‌ڕێك، بانگه‌واز كردنه بۆ ئه‌و رێباز و بیروباوه‌ڕه .
بانگه‌واز كردنیش رێسا و نه‌ریت و رێو شوێنی خۆی هه‌یه و پێویسته بانگخوازان ره‌چاوی ئه‌و حوكم و نه‌ریتانه بكه‌ن تا له پرۆسه‌ی بانگه‌وازدا به یارمه‌تی و رێنوێنی خوای كاربه‌جێ سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست بێنن .
هه‌روه‌ك وتمان ئاینه‌كان به بانگه‌واز كردن بڵاو ده‌بنه‌وه و گه‌شه ده‌كه‌ن ، هه‌روه‌ها به وازهێنان یان سستی له بانگه‌وازدا تووشی لاوازی و گۆشه‌گیری ده‌بن، مێژووی كۆن و نوێ شاهیدی وته‌كانمانه .
به‌ڵگه‌ی واجب بوونی بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا:
بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا ئه‌رك و فه‌رمانی پێغه‌مبه‌ران و شوێن كه‌وتوانێتی، ئه‌م رێزلێنانه‌ش هه‌موو موسڵمانان به هه‌ردوو ره‌گه‌زی نێر و مێوه ده‌گرێته‌وه ، چونكه شوێن كه‌وته‌ی پێغه‌مبه‌رانن، هه‌روه‌ك خوای باڵاده‌ست و كاربه‌جێ فه‌رموویه‌تی : {قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ} یوسف (108)
بۆ روون كردنه‌وه و تاوتوێ كردنی باسه‌كه‌مان له چه‌ند خاڵێكدا ، به‌ڵگه‌كانی واجب بوونی بانگه‌واز روون ده‌كه‌ینه‌وه :
یه‌كه‌م : به‌ڵگه‌ی قورئانی پیرۆز:
1- خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی {وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ} التوبة(71).
چه‌مك و واتای ئایه‌ته‌كه ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كه بانگه‌واز كردن واجبه له‌سه‌ر بڕواداران به هه‌ردوو ره‌گه‌زه‌وه و كه‌سی لێ نابوێرێت، چونكه فه‌رمان به چاكه و رێگری كردن له خراپه‌یه ، هه‌ر له میانه‌ی ئه‌م ده‌قه پیرۆزه‌ی پێشووه‌وه ئیمامی ( قرافی ) وتویه‌تی ( قال العلماء: الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر واجب علی الفور اجماعا، فمن أمكنه أن یأمر بمعروف وجب علیه ".
2- هه‌روه‌ها خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی : {يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ} المائده (67).
ئه‌م ئایه‌ته‌ش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت، گه‌یاندنی په‌یام و فه‌رمانی خوا به گرۆی ئاده‌میزاد واجبه ، له‌لایه‌ن پێغه‌مبه‌ران و شوێن كه‌وته‌كانیانه‌وه، به‌تایبه‌ت زانایان كه میراتگری پێغه‌مبه‌رانن .
3- هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی:{ وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ } آل عمران (104).
سه‌باره‌ت به‌م ئایه‌ته پیرۆزه زانایان و راڤه‌كه‌ران دوو دید و بۆچوونیان هه‌یه :
یه‌كه‌م: وشه (من) بۆ – بیان – روون كردنه‌وه ، لێكده‌داته‌وه به‌پێی ئه‌م راڤه‌یه فه‌رمان كردن به چاكه ورێگری كردن له خراپه گشتی و گشتگیره و هه‌موو موسڵمانان به هه‌ردوو ره‌گه‌زه‌وه ده‌گرێته‌وه، هه‌ندێك له زانایانی تر (من) بۆ (تبعیض) په‌رت كردن ده‌گه‌ڕێننه‌وه. به‌پێی ئه‌م بۆچوونه پێویسته ده‌سته‌یه‌ك یان كۆمه‌ڵێكی دیاری كراو هه‌بن بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌م واجبه، ئه‌م دوو گوته‌یه هه‌ردووكیان ئیعتیباری پێ ده‌كرێ و دژ به یه‌ك نین، چونكه بانگه‌واز كردن واجبه له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانان، ئه‌گه‌ر هه‌ندێك به‌م كاره هه‌ستان و له ئه‌ستۆی خۆیان گرت و پێیان ده‌كرا به ته‌واوی ئه‌نجامی بده‌ن، ئه‌وكات واجبه‌كه له‌سه‌ر ئه‌وانی تر لاده‌چێت. به‌ڵام گه‌ر ئه‌و ده‌سته و كۆمه‌ڵه‌یه به‌شی نه‌ده‌كرد ئه‌وا به ئه‌ندازه‌ی ئه‌و پێویستییه بانگه‌واز كردن واجبه له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانان بۆ پڕكردنه‌وه‌ی ئه‌م بۆشاییه، تا بێ باوه‌ڕێك له‌سه‌ر زه‌ویدا مابێت بانگه‌واز كردن واجبه له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانان هه‌ریه‌كه و له شوێنی خۆی و به پێی ئاست و توانا و ده‌سه‌ڵاتی خۆی، به‌تایبه‌ت له‌م قۆناغه هه‌ستیاره‌ی كه مرۆڤایه‌تی پێیدا گوزه‌ر ده‌كات، دژایه‌تی كردنی ئیسلام و موسڵمانان مۆركێكی جیهانی وهه‌رێمایه‌تی گرتۆته‌وه.
4- خوای گه‌وره له چه‌ندین ئایه‌تی پیرۆزدا، باسی یادخستنه‌وه‌ی به‌رنامه و قورئانی پیرۆزمان بۆ ده‌كات و ده‌فه‌رموێت:{ فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرَى ، سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشَى} الاعلی (9-10) [فَذَكِّرْ إِنَّمَا أَنْتَ مُذَكِّرٌ] الغاشیه (21) [فَذَكِّرْ بِالْقُرْآَنِ مَنْ يَخَافُ وَعِيدِ] ق (45).
كاری پێغه‌مبه‌ران و شوێن كه‌وتوانی یادخستنه‌وه‌ی په‌یام و به‌رنامه‌ی خوایه به مرۆڤه‌كان، یادخستنه‌وه‌ش بانگه‌وازه و واجبی سه‌رشانی موسڵمانانه.
5- جنۆكه‌ش دوای ئه‌وه‌ی ده‌ركیان به‌وه‌كرد كه بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا واجبه هه‌ستان به پیاده‌كردنی له‌نێو قه‌ومه‌كه‌یاندا هه‌روه‌ك قورئان بۆمانی ده‌گێرێته‌وه [وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِنَ الْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ الْقُرْآَنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِيَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِمْ مُنْذِرِينَ] الاحقاف (29).
به‌واتای : كاتێك ئێمه ده‌سته‌یه‌ك په‌ریمان لادایه لای تۆ، تا گوێ له قورئان بگرن، ئه‌وسا ئاماده بوون و به یه‌كتریان گووت: گوێ بگرن و بێ ده‌نگ بن، كاتێك قورئان خوێندنه‌كه ته‌واو بوو، په‌رییه‌كان گه‌ڕانه‌وه بۆ ناو هۆز و قه‌ومه‌كه‌یان و ده‌ستیان كرد به ئاگادار كردنه‌وه و بانگكردن بۆ په‌یڕه‌وكردنی ئه‌م ئاینه نوێیه.
6- چاكێتی نه‌ته‌وه‌ی ئیسلام په‌یوه‌سته به بانگه‌واز كردنه‌وه بۆ لای دینی خوا، هه‌روه‌ك خوای باڵاده‌ست و كاربه‌جێ فه‌رموویه‌تی :[ كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آَمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ] آل عمران (110).
واز هێنان له بانگه‌واز كردن وازهێنانه له رویه‌ك له رووه‌كانی خێر و چاكه ، ئه‌ویش فه‌رمان كردنه به چاكه و رێگری كردنه له خراپه.
7- هه‌روه‌ها خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت :[ لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوْا وَكَانُوا يَعْتَدُونَ ، كَانُوا لَا يَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ] المائدة (78-79).
له‌میانه‌ی ئه‌م ده‌قه پیرۆزه‌وه ده‌گه‌ینه ئه‌و ئه‌نجامه‌ی ئه‌گه‌ر موسڵمانان ئه‌رك و فه‌رمانی سه‌ر شانیان جێ به‌جێ نه‌كه‌ن و ئامۆژگاری نه‌كه‌ن و بانگه‌واز بۆ دینی خوا نه‌كه‌ن و فه‌رمان به چاكه و رێگری له خراپه نه‌كه‌ن، ئه‌وا خوای گه‌وره هه‌مان سزا و ئازاری به‌نی ئیسرائیلیان به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێنێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌وان فه‌رمان به چاكه و رێگری له خراپه‌یان پشت گوێ خست، شل ره‌و بوون به‌رامبه‌ر په‌یامی خوا و بانگه‌وازكردن بۆ دینه‌كه‌ی.
دوای تێڕامان و ووردبوونه‌وه و تێ فكرین له ده‌قه قورئانیه‌كان ئه‌و راستیه‌مان لا رۆشن ده‌بێته‌وه كه هه‌ركات ئوممه‌تی ئیسلام هه‌ڵنه‌ستا به به‌رپرسیارێتی خۆی، به په‌یوه‌ست بوون به به‌رنامه و په‌یامی خواو ، بانگه‌شه‌ی نه‌كرد بۆ شه‌رع و به‌رنامه‌ی خوا، ئه‌وا ئه‌وكات خوای دادپه‌روه‌ر تووشی سزا و ئازاری ده‌كات و وازی لێ دێنێت و سه‌ری ناخات و تاڵی و ناسۆری ده‌چێژێت و تووشی ترس و بیمی ده‌كات و زه‌لیلی و پاشكۆ ده‌بێت ،به‌م حاڵه‌ته خراپه‌وه ده‌مێنێته‌وه تا ئه‌و كاته‌ی به‌خۆیدا ده‌چێته‌وه و ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر راسته شه‌قامی په‌یامی خوا و بانگه‌واز ده‌كات بۆ شه‌ریعه‌ته بێ گه‌رده‌كه‌ی، ئه‌وكات خوای كاربه‌جێ به فه‌زڵی خۆی سه‌ركه‌وتوو و سه‌رفراز و شكۆداری ده‌كات.
دووه‌م: به‌ڵگه‌ی فه‌رمووده:
1- پێغه‌مبه‌ری پێشه‌وامان( صلی الله علیه وسلم ) هانی موسڵمانان ده‌دات كه فه‌رمان بكه‌ن به چاكه و رێگری بكه‌ن له خراپه، هه‌روه‌ك فه‌رموویه‌تی: ( من رأی منكم منكرا فلیغیره بیده، فإن لم یستطع فبلسانه، فإن لم یستطع فبقلبه وذلك أضعف الایمان ) أخرجه مسلم فی صحیحه 1/69 برقم 49، وابن ماجة فی سننه 2/1330 برقم 4013، وابن حبان فی صحیحه 1/541 برقم 307.
2- فه‌رمان كردن به چاكه و رێگری كردن له خراپه زه‌مانه‌ته بۆ پاراستی ئوممه‌تی ئیسلام له سزا و ئازار، ده‌ست گرتنی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له نێو تاوان و خراپه‌دان و به‌رگری كردن لێیان، ده‌بێته مایه‌ی پاراستنی كۆمه‌ڵگا له فه‌وتان و له‌ناوچوون.
ئه‌وه‌تا پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : ( مثل القائم علی حدود الله والواقع فیها كمثل قوم استهموا علی سفینة فأصاب بعضهم أعلاها وبعضهم أسفلها فكان الذین فی أسفلها اذا استقوا من الما‌ء مروا علی من فوقهم فقالوا لو أنا خرقنا فی نصیبنا خرقا ولم نؤذ من فوقنا، فإن یتركوهم وما أرادوا هلكوا جمیعا وإن أخذوا علی أیدیهم نجوا ونجوا جمیعا ) أخرجه البخاری فی صحیحه 2/882 برقم 2361 والترمذی فی السنن 4/470 برقم 2173 .
له‌میانه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌وه ئه‌و راستیه‌مان بۆ روون ده‌بێته‌وه هه‌ر مرۆیه‌كی موسڵمان وه‌زیفه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی له ئه‌ستۆدایه و ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ده‌ستی خراپه‌كاران بگرێت و رووبه‌ڕووی سته‌مكاران بوه‌ستێته‌وه، تا ئایین و بیروباوه‌ڕ و ره‌وشتی كۆمه‌ڵگا پارێزراو بێت، به‌ڵام گه‌ر فه‌رامۆشی بكات ئه‌وا زه‌لیلی و شكست و داڕوخان به‌شیان ده‌بێت .
هه‌روه‌ها له ریوایه‌تێكی تردا فه‌رموویه‌تی: ( ان الناس اذا رأوا الظالم ولم یأخذوا علی یدیه أوشك أن یعمهم الله بعقاب من عنده) اخرجه الترمذی فی السنن، وابن ماجه وصححه الالبانی، وفی السلسلة الصحیحه.
هه‌روه‌ها له فه‌رمووده‌ی صه‌حیحدا هاتووه، ( زه‌ینه‌بی كچی جه‌حش ) خوای لێ رازی بێت بۆمان ده‌گێرێته‌وه كه (إن النبی ( صلی الله علیه وسلم ) دخل علینا فزعا یقول: لا إله إلا لله، ویل للعرب من شر اذا اقترب، فتح الیوم من ردم یأجوج ومأجوج مثل هذه وحلق بین أصبعیه : الابهام والتی تلیها فقلت یا رسول الله أنهلك وفینا الصالحون ؟ قال : نعم إذا كثر الخبث) أخرجه البخاری فی صحیحه، ومسلم فی صحیحه .
ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كه بڵاوبوونه‌وه‌وی فه‌ساد و خراپه له‌نێو كۆمه‌ڵگادا ده‌بێته مایه‌ی له‌نێو چوون و فه‌وتانیان هه‌رچه‌ند چاكه‌كارانیشی تێدا بێت، به‌ڵام قورئانی پیرۆز راستیه‌كی ترمان بۆ ده‌خاته روو ئه‌ویش ئه‌وه‌یه بوونی چاكه‌خوازان و چاك كردنی ئه‌و شتانه‌ی كه خه‌ڵكی تر خراپیان كردووه، له‌نێو كۆمه‌ڵگادا ده‌بێته هۆی ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره ئه‌و هه‌لاك و له‌نێوچوونه‌یان لێ دوورخاته‌وه، هه‌روه‌ك خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی [وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ] هود 117.
به‌واتای: ( په‌روه‌ردگارت به سته‌م خه‌ڵكی شار و دێهاته‌كان له‌ناو نابات، له‌كاتێكدا خه‌ڵكه‌كه‌ی چاكه خواز و چاك ساز بن ) له میانه‌ی ده‌قی فه‌رمووده‌كه و ئایه‌ته پیرۆه‌زه‌كه‌وه ئه‌و ڕاستییه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی ( مصلحون ) واته ( چاك سازان ) نه‌ی فه‌رمووه ( صالحون – پیاو چاكان ) جیاوازی هه‌یه له نێوان ( صالح و مصلح ) چونكه وه‌ك زانراوه ( الصالح بلا اصلاح هالك مع الهالكین ، بخلاف المصلح ، الذی باصلاحه تدفع الهلكه عن العباد و البلاد ) .
هه‌روه‌ها حوزه‌یفه‌ی كوڕی یه‌مان خوای لێ رازی بێت ده‌لێت پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی " والذي نفسي بیده لتأمرن بالمعروف وتنهون عن المنكر أو لیوشكن الله أن یبعث علیكم عقابا منه فتدعونه فلا یستجیب لكم ) .
ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ش هه‌ڕه‌شه‌یه‌كه بۆ مسوڵمانان هه‌ركات سستییان نواند له فه‌رمان به چاكه‌كردن و رێگری له خراپه ، ئه‌وا خوای گه‌وره توشی سزای سه‌ختیان ده‌كات، و چی له‌وه سه‌ختتره خوای گه‌وره نزاو پاڕانه‌وه‌ت لێ قبوڵ نه‌كات، په‌نا به‌خوا .
3- بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا نیشانه‌ی دووری و پارێزراوی دڵ و ده‌روونه له خۆپه‌رستی ، به‌واتای خۆشه‌ویستی خه‌ڵكی له‌نێو دڵ و ده‌روونی بڕوادار دایه، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری ئازیز ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: ( لا یؤمن أحدكم حتی یحب لأخیه أو قال لجاره ما یحب لنفسه ) أخرجه البخاری ومسلم
ئه‌وه‌نده به‌س نیه مرۆڤی موسڵمان بۆ خۆی له‌سه‌ر رێگای هیدایه‌ت بێت، بێگومان ده‌بێت بانگی خه‌ڵكانی تریش بكات و به‌رچاو روونیان بكات به په‌یام و به‌رنامه‌ی خوداوه‌ند تا خێر و چاكه و ئاوه‌دانی سه‌ر زه‌وی بگرێته‌وه .
4- بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا ئامۆژگاری كردن و دینداری كردنه، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: ( الدین النصیحة، قلنا لمن؟ قال: لله ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمین وعامتهم) أخرجه مسلم .
5- بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا له چاكترینی كرده‌وه‌كانه لای خوای گه‌وره، هه‌روه‌ك فه‌رموویه‌تی:[ وَمَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ وَعَمِلَ صَالِحًا وَقَالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ] فصلت 33.
هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به ئیمامی عه‌لی ( خوای لێ رازی بێت ) فه‌رموو: ( فو الله لان یهدي الله بك رجلا واحدا خیر لك من حمر النعم ) أخرجه البخاری ومسلم
سێیه‌م : له‌میانه‌ی ئه‌وه‌ی په‌یام و به‌رنامه‌ی ئیسلام بانگه‌وازێكی مرۆڤایه‌تی جیهانی گشتگیره و، ئه‌ركی سه‌رشانی موسڵمانانه ئه‌م په‌یامه له هه‌موو قۆناغ و سه‌رده‌مێكدا به‌گوێی مرۆڤایه‌تیدا بده‌ن و خه‌ڵكی بێدار كه‌نه‌وه به نوری قورئان و شه‌ریعه‌تی ئیسلام ، شارستانی و مه‌ده‌نیه‌تی ئیسلامی بیناكه‌ن و رێز و شكۆی راسته‌قینه بگێڕنه‌وه بۆ مرۆڤایه‌تی و دادپه‌روه‌ری ئیلاهی و یه‌كتاپه‌رستی و ئازادی راسته‌قینه و حه‌ق و یه‌كسانی بچه‌سپێنن و به خه‌ڵكی بگه‌یه‌نن كه ئه‌مان بانگخوازی حه‌ق و چرای رووناكی و هه‌ڵگری په‌یامی خێر و چاكه‌ن بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی ته‌نانه‌ت بۆ گشت زینده‌وه‌ران .
هه‌ر له‌میانه‌ی ئه‌م راستیانه‌وه بوو كه ره‌عیلی یه‌كه‌م له هاوه‌ڵان و تابعی و تابعی تابعین جوامێرانه و دڵسۆزانه بانگه‌وازیان كرد بۆ ئیسلام و گه‌یاندیانه چڵه پۆپه و مرۆڤایه‌تیان له‌و قۆناغه‌دا رزگاركرد له كۆیله‌یه‌تی و زوڵم و سته‌می ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌و سه‌رده‌مه .
گه‌ر ئاوڕێك له مێژوو بده‌ینه‌وه ده‌بینین له رێگای بانگه‌واز و دڵسۆزی بانگخوازان و بازرگانه بڕواداره‌كانه‌وه به‌رنامه و په‌یامی ئیسلامی گه‌یشته گه‌لانی هیند و سیلان و چین و هه‌رێمی تبت و فلیپین و ئه‌ندۆنیسیا و ناوه‌ڕاستی ئه‌فریقا و نه‌یجیریا و سۆماڵ و ته‌نزانیا و مه‌ده‌غه‌شقه‌ر و ... هتد ئه‌م هه‌موو وڵات و هه‌رێمانه له رێی بانگه‌وازه‌وه ئاشنابوون به ئیسلام و ئه‌مڕۆش رێژه‌ی زۆری موسڵمانان له‌و وڵاتانه‌دا ده‌ژین ، بێ تیر و شیر ملیۆنه‌ها مرۆڤ هاتونه‌ته نێو ئیسلامه‌وه و ئه‌مه‌ش تۆمه‌تی ناحه‌زانی ئیسلام پوچه‌ڵ ده‌كاته‌وه كه ده‌ڵێن ئیسلام به شیرو تیر بڵاوبۆته‌وه . ئه‌مه‌و به ملیۆنه‌ها كه‌س له ئه‌وروپادا له رێی بانگه‌وازه‌وه موسڵمان بوون و ئه‌م كاروانه‌ش به‌رده‌وامه .
چواره‌م : یه‌كێكی تر له به‌ڵگه‌كانی واجب بوونی بانگه‌واز كردن بۆ دینی خوا ئه‌و بنه‌ما أصولییه یه كه ده‌ڵێت: (ما لا یتحقق الواجب إلا به فهو واجب).
گه‌ر بڕوانینه بارو دۆخ و ژیانی ڕۆژانه‌ی مسوڵمانان ده‌بینین ، دووركه‌وتنه‌وه و لادانێكی زۆر به‌دی ده‌كرێت له ئایین و به‌رنامه‌ی ئیسلام ،ده‌بینین شه‌ریعه‌تی خوا فه‌رمان ره‌وا و یاسا و داب و نه‌ریتی ژیان نیه ،و له گۆشه‌یه‌كی ته‌سكدا به‌ركه‌نار كراوه ،شاره‌زا بوون له دین به‌پێی ده‌قه‌كانی قورئان و فه‌رمووده تا راده‌یه‌كی زۆر نامۆ بۆته‌وه و تێكه‌ڵ كراوه له‌گه‌ڵ حه‌ز و خولیا و بیدعه و .. هتد .
موسڵمانان كه‌سایه‌تی ئیسلامی خۆیان له‌ده‌ست داوه و تووشی لاوازی و شكست خواردوویی هاتوون و كاریگه‌رێتی كلتوور و سیاسه‌تی رۆژئاوایان به زه‌قی پێوه دیاره ، به‌تایبه‌ت له شتی رووكه‌شدا نه‌ك له بواری زانیاری و ته‌كنۆلۆژیادا، دژایه‌تی كردنی ئیسلام و یاسا و رێساكانی بۆته پیشه و كاری رۆژانه‌ی خه‌ڵكانێك كه به‌ناو به‌چكه موسڵمانن و به‌ڵام به كردار دوژمنی سه‌رسه‌ختی دین و شه‌ریعه‌تی خوان و ئه‌وه‌ی پێیان كراوه و پێیان ده‌كرێت قسور ناكه‌ن له‌ژێر لافیته‌ی جۆراوجۆر و هه‌ر رۆژه‌ی به ناوو نیشانێكه‌وه .
كێشه‌كان له‌م رووه‌وه زۆرن و له خاڵێكی وادا مه‌گه‌ر هه‌ر ئاماژه‌ی پێ بكرێت، عه‌ره‌ب ده‌ڵێت : ( اللبیب یكفیه الاشارة ) بانگخوازان و دڵسۆزانی ئیسلام هه‌ر ئاماژه‌یان به‌سه و ده‌بێت دڵسۆزانه و خه‌مخۆرانه رابن و خزمه‌ت به گه‌ل و نیشتمانه‌كه‌یان بكه‌ن و به‌رچاو روونیان بكه‌ن به شه‌رع و به‌رنامه‌كه‌ی خوا و گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ سه‌ر راسته شه‌قامی ئیسلام ، كه ده‌بێته مایه‌ی به‌خته‌وه‌ری و سه‌رفرازی له دونیا و رۆژی دواییدا ، له میانه‌ی ئه‌م راستیانه‌وه بوار بۆ شك و گومان نامێنێته‌وه، كه بانگه‌واز كردن ده‌چێته نێو خانه‌ی واجباته‌وه ، ئه‌مه و بانگه‌وازكردن ئه‌مڕۆ له هزری ئیسلامیدا شوێنی چڵه‌پۆپه‌ی گرتۆته‌وه،چونكه بارودۆخه‌كان وا ده‌خوازێت .
هه‌روه‌ها له‌لایه‌كی تره‌وه ئایینی پیرۆزی ئیسلام هه‌موو ئه‌و بۆ چوون و پێوه‌رانه‌ی ره‌ت كردۆته‌وه كه كراون به‌كۆسپ و گومان، بۆ سنوردانان له به‌رده‌م پرۆسه‌ی بانگه‌وازكردندا ، بۆ نموونه ئیسلام فراوانی ئاستی زانستی و روناكبیری دانه‌ناوه به‌مه‌رجێكی پێویست بۆ كرداری بانگه‌واز كردن، به‌ڵكو ده‌رگا واڵایه بۆ هه‌موو مسوڵمانان و داوا له هه‌مووان كراوه ، هه‌ریه‌ك به پێ ی ئاست و توانای خۆی بانگه‌واز بكات بۆ دینی خوا ئه‌مه‌ش له میانه‌ی فه‌رمووده‌ی ( بلغوا عني ولو آیة ) رواه البخاری .
ئه‌مه و واقع حاڵی مسوڵمانان وا ده‌خوازێت هه‌ستی بانگخوازی كارا بكرێت و سه‌رنجی هه‌موو لایه‌ك رابكێشرێت بۆ ئه‌م واجبه پیرۆزه‌ی كه زۆرێك له‌بیریان كردووه و هه‌ست به مه‌ترسییه‌كه‌ی ناكه‌ن ونازانن.
گه‌ر موسڵمانان ئه‌ركی سه‌رشانیان به‌جێ نه‌هێنا و سستی و ته‌مبه‌ڵییان كرد ئه‌وا به‌رپرسیارێتی روویان تێ ده‌كا و لێپرسینه‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ش سه‌خت و گرانه، هه‌روه‌ك فه‌رموویه‌تی : [وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ] الصافات 24 ، یان [فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ ، عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ] الحجر92-93 .
