په‌شیمان بوونه‌وه‌كان له كڕین وفرۆشتندا
كارتی بابه‌ت 
په‌شیمان بوونه‌وه‌كان له كڕین وفرۆشتندا
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره وميهره‌بان ئه‌و خودایه‌ی كه مامه‌ڵه وكڕین وفرۆشتن و بازرگانی راست ودروستی حه‌ڵاڵكردووه، و سوود و ڕیبا و هه‌موو غه‌ش و خیانه‌ت وفڕوفێڵێكیشی حه‌رام وقه‌ده‌غه‌كردووه، وه‌درودی نه‌بڕاوه‌ش بۆسه‌رگیانی پاكی پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی محمد المصطفی ئه‌و پێغه‌مبه‌ره‌ی كه سه‌ر ڕاسترین كه‌س بووه له كڕین و فرشتنیدا ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ جوله‌كه و نه‌یاره‌كانیشیدا، وه درود وسڵاو بۆ سه‌ر ئال وبه‌یت و هاوه‌ڵ وشوێن كه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه.
خۆشه‌ویستان به‌پێی توانا و بۆ گونجان هه‌وڵ ئه‌ده‌ین تيشكێك بخه‌ینه سه‌ر ئه‌و په‌شیمان بوونه‌وانه‌ی كه له كڕین و فرۆشتندا باسكراون له فیقهی ئیسلامیدا .
له‌بنه‌رِه‌ت دا كرِین و فرۆشتن ئه‌گه‌ر پایه‌و مه‌رجه‌كانى بێته‌دى بۆ دامه‌زراندنه، واته فرۆشراو ده‌بێته ماڵى كرِیارو نرخیش هی فرۆشیاره بۆ هیچیان نیه په‌شیمان بێته‌وه، به‌ڵام خوا و پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ره‌چاوى به‌رژه‌وه‌ندى به‌نده‌كانى كردووه چونكه هه‌ندێ جار كرِیار یا فرۆشیار په‌له‌ده‌كات له مامه‌ڵه‌كه‌یدا وه‌ك پێویست ورد بوونه‌وه و سه‌رنجدان به‌كار ناهێنى بۆیه هه‌ر كات كرِین و فرۆشتن پایه‌و مه‌رجه‌كانى به‌دى هات بۆیه كه‌جارى كۆتایى به مامه‌ڵه‌كه نایه‌ت به‌ڵكو مافى په‌شیمان بوونه‌وه ده‌مێنێ هه‌ر چۆنێك ده‌توانێ مامه‌ڵه‌كه دامه‌زرێنێت ، وه په‌شیمان بوونه‌وه‌ش له سێ حاڵه‌تدا دروسته كه ئه‌مانه‌ن:
په‌شیمان بوونه‌وه‌ى دانیشگه و په‌شیمان بوونه‌وه‌ى مه‌رج و په‌شیمان بوونه‌وه‌ى ناته‌واوى .
ئێستاش به درێژى باسی ئه‌م جۆرانه له په‌شیمان بوونه‌وه ده‌كه‌ین:
یه‌كه‌م: په‌شیمان بوونه‌وه‌ى دانیشگه (خیار المجلس):
مه‌به‌ست له‌م په‌شیمان بوونه‌وه ئه‌وه‌یه هه‌تا كریارِو فرۆشیار له‌و شوێنه‌دا بن مامه‌ڵه‌كه‌یان تێداكردوه بۆیان هه‌یه په‌شیمان ببنه‌وه با زۆریش پێكه‌وبن له هه‌مان شوێنى مامه‌ڵه‌كه‌یاندا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر لێك حیابوونه‌وه ئه‌وه مامه‌ڵه‌كه داده‌مه‌زرێت و په‌شیمان بوونه‌وه‌ى دانیشگه نامێنێت، هه‌روه‌ها په‌شیمان بوونه‌وه‌ى دانیشكه نامێنێت ئه‌گه‌ر یه‌كێكیان یا هه‌ردوكیان دامه‌زارندنى مامه‌ڵه‌كه‌ى هه‌ڵبژاردو ووتى ئه‌وه داممه‌زراند یا كۆتایم پێ هێنا یا په‌شیمان نابمه‌وه به‌ڵگه‌ى ئه‌م جۆره له په‌شیمان بوونه‌وه ئه‌م فه‌رمووده‌یه " قال ( صلى الله عليه وسلم ) البَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ ما لم يَتَفَرَّقَا وَكَانَا جميعا أو يُخَيِّرُ أَحَدُهُمَا الْآخَرَ " { رواه البخاري (2003) و مسلم (1531) } واته: پێغه‌مبه‌ر خوا (صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رموێ كرِیارو فرۆشیار سه‌ر پشكن له نێوان دامه‌زراندن یا په‌شیمان بوونه‌وه‌دا هه‌تا له یه‌كترى جیانه‌بنه‌وه و به‌یه‌كه‌وه بن یا یه‌كێكیان په‌شیمانى ده‌داته ده‌ستى ئه‌وى تریان.
" عن حَكِيمِ بن حِزَامٍ رضي الله عنه قال قال رسول اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) الْبَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ ما لم يَتَفَرَّقَا فَإِنْ صَدَقَا وَبَيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا في بَيْعِهِمَا وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا " { رواه مسلم (2110) مسلم (47 / 1532) } واته: حه‌كیمى كورِى حیزام (ره‌زاى خواى لێ بی) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: كرِیارو فرۆشیار سه‌رپشكن هه‌تا له‌یه‌كترى جیا نه‌بنه‌وه جا ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ یه‌كترى راستیان كرد ناته‌واویان بۆ یه‌كترى باسكرد كرِین و فرۆشتنه‌كه‌یان پیت و فه‌رِى تێ ده‌كه‌وێ به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ یه‌كترى درۆیان كرد و ناته‌واوییان له‌یه‌كترى شارده‌وه كرِین و فرۆشتنه‌كه‌یان پیت و فه‌رِى تێدا نامێنى.
مه‌به‌ست له جیابوونه‌وه: جیابوونه‌وه‌ى لاشه‌یانه له یه‌كترى، " عن مالك عن نَافِعٌ وكان بن عُمَرَ إذا اشْتَرَى شيئا يُعْجِبُهُ فَارَقَ صَاحِبَهُ " { رواه البخاري (2001) } واته: ئیمامى مالیك (ره‌حمه‌تى خواى لێبێ) له عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ره‌وه ده‌یگێرێته‌وه ده‌ڵێ نافیع ده‌ڵێ: عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێ بێ) ئه‌گه‌ر شتێكى بكرِیایه حه‌زى لێ بكردایه جیاده‌بووبه‌وه له‌وه‌ى لێی كرِیوه. له‌م به‌ڵگه‌یه‌دا مه‌به‌ستى له جیابوونه‌وه‌ى لاشه‌ییه.
" عن عبد اللَّهِ بن عُمَرَ رضي الله عنهما قال بِعْتُ من أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عُثْمَانَ مَالًا بِالْوَادِي بِمَالٍ له بِخَيْبَرَ فلما تَبَايَعْنَا رَجَعْتُ على عَقِبِي حتى خَرَجْتُ من بَيْتِهِ خَشْيَةَ أَنْ يُرَادَّنِي الْبَيْعَ وَكَانَتْ السُّنَّةُ أَنَّ الْمُتَبَايِعَيْنِ بِالْخِيَارِ حتى يَتَفَرَّقَا " { رواه البخاري (2116) } واته: هه‌روه‌ها عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: زه‌وییه‌كم هه‌بوو له مه‌دینه فرۆشتم به پێشه‌واى ئیمانداران عوسمانى كورِى عه‌ففان (ره‌زاى خواى لێ بێ)به زه‌ویه‌كى ئه‌و له خه‌یبه‌ر جا كاتێ له مامه‌ڵه‌كه بووه‌ینه‌وه پاش و پاش گه‌رِامه‌وه دواوه هه‌تا له ماڵه‌كه‌ى هاتمه ده‌ره‌وه له ترسی ئه‌وه‌ى داواى په‌شیمان بوونه‌وه‌ى مامه‌ڵه‌كه‌م لێ بكات وه سوننه‌ت وابوو كرِیار و فرۆشیار په‌شیمان بوونه‌وه‌یان بۆ هه‌بوو تا له یه‌كترى جیا نه‌بنه‌وه.
دووه‌م : په‌شیمان بوونه‌وه‌ى مه‌رج:
ئه‌مه‌یه كرِیارو فرۆشیار یه‌كێكیان یا هه‌ردووكیان مه‌رجى په‌شیمان بوونه‌وه بۆ خۆیان دابنێن، تا ماوه‌یكى دیاریكراو، دروسته له‌گه‌ڵ مامه‌ڵه‌كه‌دا دابنرێت یان داواى مامه‌ڵه‌كه به مه‌رجێ له‌یه‌كترى جیا نه‌بووبنه‌وه، ئه‌م په‌شیمان بوونه‌وه‌یه‌ش چه‌ند مه‌رجێكى هه‌یه ئه‌مانه‌ن:
أ ـ بۆ ماوه‌یه‌كى دیارى كراوبێت: ئه‌گه‌ر یه‌كێكیان بڵێ په‌شیمان بوونه‌وه‌م بۆ هه‌بێ، به‌ڵام دیارى نه‌كرد دروست نییه، هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر كاتێكى نادیارى دیارى كرد وه‌ك بڵێ چه‌ند رۆژێ یان تا فڵان كه‌س دێته‌وه له‌م حاڵه‌ته‌شدا دروست نییه.
ب ـ نابێ له‌سێ رۆژ زیاتر بێت: چونكه به زۆر له‌و ماوه‌یه‌دا ده‌توانێ خۆیه‌كلا بكاته به‌بارێكدا دامه‌زراندن یا په‌شیمان بوونه‌وه ئه‌گه‌ر له سێ رۆژ زیاتر بوو مه‌رجى په‌شیمان بوونه‌وه‌كه دروست نییه.
ج ـ ده‌بێ ماوه‌ى په‌شیمان بوونه‌وه‌كه به سه‌ریه‌كه‌وه بێت و له‌گه‌ڵ مامه‌ڵه‌كه‌شدا بێت: ئه‌گه‌ر رۆژه‌كان كه دیارى كردووه بۆ په‌شیمان بوونه‌وه‌به‌سه‌ریه‌كه‌وه نه‌بوون یان له پاش جیابونه‌وه بوون له یه‌كترى ئه‌وه دروست نییه و مامه‌ڵه‌كه‌ش هه‌ڵده‌وشێته‌وه.
به‌ڵگه‌ى ئه‌م مه‌رجانه‌ى باسمان كرد ئه‌م فه‌رموده‌یه، " عن حبان بن منقذ رضي الله عنه وقد شكا إلى رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) أنه يخدع في البيوع فقال له النبي ( صلى الله عليه وسلم ) إذا بايعت فقل لا خلابة " { رواه البخارى (2117) و البيهقي 5/273} ( وفي رواية: وَلِيَ الخيارُ ثلاثةَ أَيام ) واته: حیبانى كورِى مونقیز ( ره‌زاى خواى لێ بێ ) كه هاناى بۆ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) برد كه له كرِین و فرۆشتندا ده‌خه‌ڵه‌تێنرێت پێغه‌مبه‌ریش (صلى الله عليه وسلم) پێى فه‌رموو ئه‌گه‌ر كرِین و فرۆشتنت كرد بڵێ: بێ خه‌ڵه‌تاندن له روایه‌تێكى تردا وه په‌شیمان بوونه‌وه‌م بۆ هه‌بێ تا سێ رۆژ.
زانایان ده‌ڵێن ئه‌م فه‌رموده ماناكه‌ى گشتى یه تایبه‌ت نیه به جیابونه‌وه.
* كه‌ى په‌شیمان بوونه‌وه‌ى مه‌رج نامێنێ:
ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ى په‌شیمان بوونه‌وه‌ى بۆ هه‌یه مامه‌ڵه‌كه‌ى هه‌ڵوه‌شانده‌وه له‌ماوه‌ى دیارى كراودا بۆ په‌شیمان بونه‌وه ئه‌وه مامه‌ڵه‌كه هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر په‌شیمان بوونه‌وه نه‌ما مامه‌ڵه‌كه داده‌مه‌زرێت وه په‌شیمان بوونه‌وه‌ى مه‌رجیش به مانه‌ى خواره‌وه نامێنێ.
أ ـ به ته‌واو بوونى كات دیارى كراو: ئه‌گه‌ر ئه‌و ماوه‌ى بۆ په‌شیمان بوونه‌وه دیاریان كرد ته‌واو بوو په‌شیمان نه‌بوو نه‌وه ئیتر مامه‌ڵه‌كه داده‌مه‌زرێت و كه‌سیان ناتوانن هه‌ڵى بوه‌شێننه‌وه.
ب ـ به چواندنى مامه‌ڵه‌كه‌و رازى بوون پێى له‌ماوه‌ى دیارى كراودا بۆ په‌شیمان بوونه‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ى كامیان په‌شیمان بوونه‌وه‌ى بۆ هه‌یه بڵێ رازیم به‌مامه‌ڵه‌كه‌و په‌شیمان نابمه‌وه.
ج ـ ئه‌وه‌ى مافی په‌شیمان بوونه‌وه‌ى هه‌یه له‌ماوه‌ى دیارى كراو بۆ په‌شیمان بوونه‌وه فرۆشراوه‌كه بفرۆشێ یا به كرێ بدات یا هه‌ر كارێكى تر له‌م جۆرانه كه به خاوه‌نیه‌تى نه‌بێت كارى وا ناكرێت ئه‌وه رازیبوونه به مامه‌ڵه‌كه و په‌شیمان بوونه‌وه نامێنێ له‌و حاڵه‌ته‌دا ئه‌مه ئه‌گه‌ر كرِیار شتێكى به فرۆشراوه‌كه كرد به دامه‌زراندنى مامه‌ڵه‌كه‌یه به‌ڵام ئه‌گه‌ر فرۆشیار ماڵه فرۆشراوه‌كه‌ى فرۆشت به كه‌سێكى تر یا هه‌ر كارێكى تر له‌و جۆره ئه‌وه هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى مامه‌ڵه‌كه‌یه و رازى نه‌بوونه پێی.
ـ حوكمى فرۆشراو له‌ماوه‌ى دیارى كراو بۆ په‌شیمان بوونه‌وه‌دا:
أ ـ خاوه‌نى فرۆشراو له كاتى دیارى كراو بۆ په‌شیمان بوونه‌وه كێیه؟
ئه‌گه‌ر كرِیار و فرۆشیار هه‌ردووكیان په‌شیمان بوونه‌وه یان بۆیان هه‌بوو په‌شیمان ببنه‌وه ئه‌وه خاوه‌نێتى فرۆشراوه كه راگیراوه هه‌تا ده‌رده‌كه‌وێ مامه‌ڵه‌كه داده‌مه‌زرێت یا هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه، ئه‌گه‌ر هه‌ڵوه‌شایه‌وه فرۆشیار خاوه‌نێتى، به‌ڵام ئه‌گه‌ر مامه‌ڵه‌كه دامه‌زرا ئه‌وه له كاتى به‌ستنى مامه‌ڵه‌كه‌وه فرۆشراوه كه كرِیار خاوه‌نى بووه و نرخه‌كه‌ش هى فرۆشیار بووه ، جا كه‌واته هه‌ر زیاده‌یه‌ك په‌یدا بێ و ببێ به فرۆشراوه‌كه‌وه یا نرخه‌كه‌وه، ئه‌وه هه‌ر چى په‌یوه‌ند بێت به فرۆشراوه وه هی كرِیاره و هه‌رچیش به نرخه‌وه بێت هی فرۆشیاره.
به‌ڵام ئه‌گه‌ر په‌شیمان بوونه‌وه بۆ كرِیار یا فرۆشیار بێت ئه‌وه فرۆشراوه‌كه هی ئه‌وه‌یانه په‌شیمان بوونه‌وه‌ى بۆ هه‌یه چونكه ئه‌و ده‌توانێ هه‌ر كارێك بكات ئه‌وه له‌كاتى په‌شیمان بوونه‌وه‌دا فرۆشراو ئه‌و خاوه‌نێتى هه‌ر زیاده و سودێكى هه‌بێ هی ئه‌وه وه هه‌ر ئه‌رك و خه‌رجێكیش ببێ له‌سه‌ر ئه‌وه.
ب ـ تیاچوونى فرۆشراوه‌كه له كاتى دیارى كراو بۆ په‌شیمان بوونه‌وه:
ئه‌گه‌ر له كاتى دیارى كراو بۆ په‌شیمان بوونه‌وه فرۆشراوه‌كه فه‌وه‌تاو تیاچوو، ئه‌گه‌ر پێش وه‌رگرتن بوو له‌لایه‌ن كرِیاره‌وه‌ئه‌و مامه‌ڵه‌یه هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه و په‌شیمان بوونه‌وه‌و نامێنێ به‌ڵام ئه‌گه‌ر پاش وه‌رگرتنى فرۆشراوه‌كه تیاچوو له‌و كاته‌دا مامه‌ڵه‌كه هه‌ڵناوه‌شێته‌وه و په‌شیمان بوونه‌وه‌ش ده‌مێنێ چونكه فرۆشراوه‌كه له ئه‌ستۆى كرِیار دایه پاش وه‌رگرتنى.
سێیه‌م : په‌شیمان بوونه‌وه‌ى عه‌یب و ناته‌واوى
( قال رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ): من غَشَّ فَلَيْسَ مِنِّي ) { رواه مسلم 164} واته: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رمووێ: ئه‌وه‌ى فێڵمان لێ بكات له ئێمه نییه.
ئه‌گه‌ر فرۆشراو عه‌یبى تێدا بوو فرۆشیار ده‌یزانى به‌و عه‌یبه به كرِیارى نه‌ڵێ ئه‌وه فێڵ و نا راستییه وه‌ك له هۆى فه‌رمووده‌ى پێشتر باسمان كرد روون ده‌بێته‌وه " عن أبي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) مَرَّ على صبره طَعَامٍ فَأَدْخَلَ يَدَهُ فيها فَنَالَتْ أَصَابِعُهُ بَلَلًا فقال ما هذا يا صَاحِبَ الطَّعَامِ؟ قال: أَصَابَتْهُ السَّمَاءُ يا رَسُولَ اللَّهِ قال: أَفَلَا جَعَلْتَهُ فَوْقَ الطَّعَامِ كَيْ يَرَاهُ الناس من غَشَّ فَلَيْسَ مِنِّي " { رواه مسلم (101) } واته: ئه‌بو هوره‌یره (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم) به بازاردا تێپه‌رِى به‌لاى كۆمایه گه‌نم دا ده‌ستى كرد به ناویدا په‌نجه‌كانى ته‌رِ بوون جا فه‌رمووى: بۆچى ئه‌وه چیه خاوه‌نى گه‌نم ووتى باران لێی داوه ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى ئه‌و ته‌رِه‌ت نه‌خستۆته سه‌ره‌وه‌ى گه‌نمه‌كه تا خه‌ڵكى بیبینن؟ ئه‌و كه‌سه‌ى فێڵ بكات له من نییه.
چ شتێك له‌سه‌ر ئه‌و سێ جۆر په‌شیمان بوونه‌وه داده‌مه‌زرێت؟
1ـ پێویسته كه‌سێ شتێكى فرۆشت عه‌یب و ناته‌واوى باس بكات ئه‌گه‌ر تێیدا بوو ئه‌گه‌ر واى نه‌كرد ئه‌وه كرِیار مافى په‌شیمان بوونه‌وه‌ى هه‌یه، " عن عُقْبَةَ بن عَامِرٍ قال سمعت رَسُولَ اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) يقول الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ ولا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ بَاعَ من أَخِيهِ بَيْعًا فيه عَيْبٌ إلا بَيَّنَهُ له " { رواه ابن ماجه (2246) و الحاكم 3/ 22 و صحيحة و فقه الذهبي وهو حديث حسن } واته: عوقبه‌ى كورِى عامیر (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: له پێغه‌مبه‌رى خوام ( صلى الله عليه وسلم ) بیست ده‌یفه‌رموو: موسڵمان براى موسڵمانه دروست نیه موسڵمان شتێك بفرۆشێت به برایه‌كى موسڵمانى و عه‌یبێكى تێدابوو ئیلا ده‌بێت بۆى باس بكات.
" عن عبد اللَّهِ بن عُمَرَ رضي الله عنهما أَنَّ رَجُلًا ذَكَرَ لِلنَّبِيِّ ( صلى الله عليه وسلم ) أَنَّهُ يُخْدَعُ في الْبُيُوعِ فقال إذا بَايَعْتَ فَقُلْ لَا خِلَابَةَ " { رواه البخاري (2117) و مسلم (48 / 1533) } واته: عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پیاوێك به پێغه‌مبه‌رى ( صلى الله عليه وسلم ) ووت له كرِین و فرۆشتندا ده‌خه‌ڵه‌تێنرێت ئه‌ویش فه‌رمووى ئه‌گه‌ر كرِین و فرۆشتنت كرد بڵێ بێ فێڵ بێ.
2ـ كه‌ڵك ء سوود له‌به‌رانبه‌ر زه‌مانه‌ت كردن دایه:
فرۆشراوه‌كه سوود و كه‌ڵكى هه‌بوو بۆ ئه‌و كه‌سه‌یه كه فرۆشراوه‌كه زه‌مانه‌ت ده‌كات و له ئه‌ستۆى دایه " عن عَائِشَةَ رضي الله عنها قالت قال رسول اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) الْخَرَاجُ بِالضَّمَان " { رواه ابو داود (3508) و الترمذي (1285) و النسائي (4490) و ابن ماجه (2242) وهو حديث حسن } واته: عائیشه (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: سوود وه‌رگرتن له‌به‌رانبه‌ر زه‌مانه‌ت كردن دایه.
3ـ كرِیار فرِۆشراو ده‌گێرێته‌وه بۆ خاوه‌نه‌كه‌ى ئه‌گه‌ر فێڵى لێ كرابوو:
" عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) قال لَا تَلَقَّوْا الرُّكْبَانَ ولا يَبِعْ بَعْضُكُمْ على بَيْعِ بَعْضٍ ولا تَنَاجَشُوا ولا يَبِعْ حَاضِرٌ لِبَادٍ ولا تُصَرُّوا الْغَنَمَ وَمَنْ ابْتَاعَهَا فَهُوَ بِخَيْرِ النَّظَرَيْنِ بَعْدَ أَنْ يَحْتَلِبَهَا إن رَضِيَهَا أَمْسَكَهَا وَإِنْ سَخِطَهَا رَدَّهَا وَصَاعًا من تَمْرٍ " { رواه البخاري (2150) و مسلم (1515) } واته: ئه‌بو هوره‌یره (ره‌زاى خواى لێ بی) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى مه‌رِۆن به پیرى باره‌وه پێش گه‌یشتنى به بازار هه‌ندێكتان مامه‌ڵه مه‌كه‌ن به‌سه‌ر مامه‌ڵه‌ى هه‌ندێكتان وه زه‌م مه‌كه‌ن به‌سه‌ر یه‌كترى دا مه‌به‌ستى فێل كردنه شارنشین شت نه‌فرۆشێت به لادێ نشین وه گوانى ئاژه‌ڵ مه‌به‌ستن هه‌ر كه‌س ئه‌و ئاژه‌ڵه بكرِێت ئه‌وه سه‌رپشكه له هه‌ڵبژاردنى كامه‌یان به چاكى ده‌زانێ: ئه‌گه‌ر پێى رازیبوو هه‌ڵیگرێته‌وه ئه‌گه‌ر پێى رازینه‌بوو بیگێرێته‌وه له‌گه‌ڵ مه‌نێ خورما.
4ـ كرِیارو فرِۆشراو ده‌توانن په‌شیمان ببنه‌وه ئه‌گه‌ر مامه‌ڵه‌كه حه‌رام بوو:
واته: ئه‌بو هوره‌یره ( ره‌زاى خواى لێ بێ ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ده‌فه‌رمووى: به‌پیر كاروانى كه‌ل وپه‌له‌وه مه‌چن، هه‌ر كه‌سێك چوو به پیریه‌وه شتى لێ كرِى هه‌ر كات خاوه‌نه‌كه هاته بازارِ ئه‌وا سه‌ربه‌سته یانى ده‌توانێ په‌شیمان بێته‌وه.
ئه‌م جۆره مامه‌ڵه حه‌رامه كه رۆشتنه به پیرى كاروانى كه‌ل و په‌ل پێش گه‌یشتنى به بازارِ جا ئه‌گه‌ر خاوه‌ن كه‌ل و په‌له‌كه گه‌شته بازارِ زانى فێڵى لێ كراوه ده‌توانێ په‌شیمان بێته‌وه شته‌كه‌ى له كرِیاره‌كه وه‌رگرێته‌وه.
" عن عبد اللَّهِ بن عُمَرَ رضي الله عنهما عن النبي ( صلى الله عليه وسلم ) قال كُلُّ بَيِّعَيْنِ لَا بَيْعَ بَيْنَهُمَا حتى يَتَفَرَّقَا إلا بَيْعَ الْخِيَارِ " { رواه البخاري (2113) و مسلم (46 / 1531) } واته: عه‌بدوڵڵاى كورِى عومه‌ر (ره‌زاى خواى لێ بێ) ده‌ڵێ: پێغه‌مبه‌رى ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رمووى: هه‌موو كرِیارو فرۆشیارێك كرِین و فرۆشتنه‌كه‌یان دانامه‌زرێت تا له‌یه‌كترى جیانه‌بنه‌وه مه‌گه‌ر مه‌رجى په‌شیمان بوونه‌وه دانێن.
واته: پێش جیا نه‌بوونه‌وه یان له‌یه‌كترى مامه‌ڵه‌كردن به فرۆشراوه‌كه‌وه دروست نیه مه‌گه‌ر به مه‌رجێ بێ په‌شیمان بوونه‌وه بێت ئه‌نجا دروسته چونكه وانه‌بێ مامه‌ڵه‌كه دامه‌زارو نییه تا له‌یه‌كترى جیانه‌بنه‌وه.
5) ئه‌گه‌ر قسه‌ى كرِیاو فرۆشیار جیاواز بوو، قسه‌ى فرۆشیار وه‌رده‌گیرێ:
(عن عبد الله بن مسعود قال سمعت رَسُولَ اللَّهِ ( صلى الله عليه وسلم ) يقول: " إذا اختلف البيعان وليس بينهما بينة فهو مايقول رب السلعة أو يتتاركان") { رواه ابو داود (3508) و النسائي (4648) و ابن ماجه (2186) وهو حديث صحيح بمجموع طرقه } واته: عه‌بدوڵڵاى كورِى مه‌سعود (ره‌زاى خواى لێ بی) ده‌ڵێ: له پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) بیست فه‌رمووى : ئه‌گه‌ر كرِیارو فرۆشیار جیاواز بوون له نێوانیاندا شایه‌تیش نه‌بوو ئه‌وه قسه‌ى ئه‌وه‌یانه خاوه‌ن فرۆشراوه‌كه ( به قسه‌ى ده‌كرێت ) یا واز له مامه‌ڵه‌كه دێنن و هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه.
خوا
