Инсаният жеке менчик эрежесин таанып, «пайда» деген тшнкт ыйыкташтырган мезгилдерден бери сан–санагы жок согуштар, кандуу кагышуулар болуп ътт. Адам атанын эки уулу – Кабыл менен Абылдын арасындагы болуп ъткън тарыхтагы эё алгачкы кандуу согуштун да жалгыз себеби жеке млкчлккъ умтулуу жана ъз пайдасы чн эч нерседен кайтпаган эгоизм эле. Абылдын канкордугунан кийин, шайтан инсан перзенттерине кантип согуш отун тутандыруунун ыкмаларын жакшылап йрътп келет. Ошондон баштап, жадагалса азыр деле чоочун млкт, жерди, байлыкты тартып алуу чн адам менен адам, уруу менен уруу, эл менен эл, мамлекет менен мамлекет чабышып келет.
    Ислам согуштары «Фатых» деп аталат жана анын жоокерлери Аллахтын динин бт инсаниятка жеткирн гана максат кылышат. Бул максатты аларга Аллах Таала милдеттендирген. Демек, алардын дйнъгъ жоортуулга чыгуусуна нукура ыймандык даават себепчи болгон. Ушундан улам: «Мусулман дааватчыларынын максаты ыйман болсо, анда эмнеге алар Ыйсанын шакирттериндей момун-кабыл миссионер-дааватчы болуп чыгуунун ордуна жоокер – дааватчы болуп чыгышат?» деген мыйзам ченемд суроо туулат. Бул суроого жооп бер чн оболу Ислам дининин табияты жана ошол доордогу дйнънн саясий абалы менен таанышуу абзел.
    Ислам дининин табияты тпклгнън дйнълк дин. Эгер Инжилде Ыйса алейхи салам ъзнн шакирттерине карап “силер жалаё гана еврей элинин жоголгон (адашкан) койлору чн жиберилесиёер” деген болсо, Кураани Каримде Аллах таала пайгамбарыбыз Мухаммад саллаллоху алайхи ва салламга

و ما أرسلناك إلاّ رحمة ّللعالمين 

“(Эй, Мухаммад) Биз сени бт ааламдарга ырайым болуу чн жибердик” деп кайрылып, исламдын дйнълк дин экенин жарыялаган.
    Ал эми, ал замандагы саясий абалга токтолсок, ислам эми гана тптълп жаткан мезгилде эл аралык маселелердин дээрлик баары куралдын «тили» менен гана чечилип турган. Кч–куралы жок коом менен эч ким эсептешкен эмес. Ал кезде учурдагыдай эл аралык укуктук мыйзам—эрежелер болбогондуктан дйнъ сапарына куралсыз аттануу ътъ кооптуу эле. Ошого карабай исламды дйнъгъ таратуу муктаждыгынан улам мусулмандардын жоокер-дааватчы болушу доордун талабы болгон.
    Христиан миссионерлери (Ыйсанын шакирттери) эгер курал кътърбъй дин гттъгън болсо, мунун дагы бир себеби, алардын дин жеткир обьекттери болуп эсептелген еврейлер негизинен Иерусалим тегериегинде гана жашап, ал жерлер Рим империясынын карамагында болгон жана империянын мыйзамдарына баш ийген. Башкача айтканда, миссионерлер не Алла таала, не пайгамбарлары тарабынан тиш-тырмагына чейин куралданган башка падышалыктарга дин жеткир милдеттенмесин алышкан эмес.
А, мусулмандарды болсо, Аллах таала

كنتم خير أمةٍ أخرجت للناس ، تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنكر

деген аятта жер бетинин бардык мамлекеттерине Ислам динин жеткирип, элдерди жакшылыкка буюруп, жамандыктан кайтарууга милдеттендирген.
    Мусулман жоокерлери эч качан элдерди динге мажбурлап киргиз чн кылыч кътъргън эмес, тетирисинче ъздърнн дааваттарын эркин жргз чн жана элдерди зордукчул кчтърдън коргоо чн гана курал кътършкън. Ислам дини кътърп чыккан укуктук маселелер албетте, - Мекке ак съъктър болобу, Мединанын «Еврейлер - элдердин търъс» деген тоорат легендасын кан-жанына сиёирген Еврей диаспорасы болобу, же дйнълк империя курууну къздъгън Персия же Рум (Византия) империялары болобу, бардыгы чн Мухаммад саллаллоху алайхи ва салламдын «Инсандар тарак тишиндей теё укуктуу», «Ак денел, кара денелдън артык эмес», «Араб улуту ажем (араптан башка) улуттан артык эмес», «Бардык адамдар Адам-Атадан тараган, Адам-ата топурактан жаралган» деген канга, жерге, мекенге, текке негизделген улуулуктарды, ъзгъчълктърд жокко чыгарган ураандар ътъ коркунучтуу болгон жана ошол мезгилдеги эгоист, зордукчул кчтъргъ жаккан эмес. «Адамдар - бир гана Аллахка болгон сйс- такыбасы менен гана улуу даражага жетишет. Аллахтын адилетт мыйзам – ъкм бай-кедей, ак-съък кара съък дебей, бардык элдерге бирдей тиешел. Эгерде, ъзмдн кызым Фатима уурулук кылчу болсо, мен эч экиленбей туруп анын колун кесип жиберемин!» - деп айтаар эле Мухаммед с.а.в.
    Ал эми, ъздър мыйзам тзп, ал мыйзамдар менен кара таман элдин жети кабат терисин шылып, алардын канынын, маёдай теринин эсебинен жашап жаткан зордукчул адамкудайларга - аларды кудайлык даражасынан эл катарына тшрп койо турган мындай мыйзамдардын кереги жок болчу. Ошондуктан алар Аллах тарабынан келген бул адилетт Ислам динин бешиктен башы чыгалекте эле муунтуп таштоо чн Мухаммадты с.а.в. жана анын сахаба- шакиртерин жок кылуу чн сары изине чъп салып, куугун-сргн уюштурушту. Алсыз мусулмандар байлык млктърнън кол жууп, Медина шаарына къчп кетишти. Ал жерде эми гана тынчтыкка жеттик деп турганда Мекке каапырлары артынан сая тшп, тапкан жерде ълтрп, дагы да болсо аларга тынчтык берн каалашпады. Медина еврейлери Мухаммед с.а.в. менен ъз ара кол салышпастык жънндъг келишимин бузуп, Мекке каапырлары тарапка ътт. Ошондой оор кырдаалда гана Аллах мусулмандарга курал кармоого уруксат берди жана ъзнн жанын жана динин коргоп калуу чн курал кътърбъгънгъ мусулмандарда арга калбады.
    Аллах ъз динине жардам бергендерге жардам берип, Мединада ислам мамлекети пайда болду жана мусулмандар «Умма» деп аталган чоё биримдикке биригишти. Аллах Тааладан «Эми Ислам динин дйнъ элдерине алып чыккыла» деген буйрук келди жана аны аткарып, оболу пайгамбар с.а.в. дйнъ падышаларына исламга чакырган каттарды жазып, элчилерди жиберди, тегеректеги ълкълъргъ ислам таалимин йрътч дааватчыларды жиберди. Натыйжада Византия императору Ираклий оболу, Мухаммаддын с.а.в. пайгамбарчылыгын, динин тастыктап, анан… жылан чагып жылкы теппей эле, ъзнн бийлигин, шооратын, элге ъкм жргзгън «кудайлыгын» жоготуп жибердън коркуп, исламды кабыл албай койду. Персия императору Хосров Парвиз текеберленип пайгамбардын катын айрып таштады. Ал эми жакын жерлерге кеткен дааватчылардан къпчлг ълтрлд. Ошентип, мусулмандардын алдында ислам динин ааламга жеткир чн куралдуу, кчт армиянын коштоосунда чыгуудан башка жол калбады.
    Мусулман жоокерлери куралдуу кол менен дааватка бет алганда, жол стндъг мамлекеттерге капыстан баскынчылык менен кол салган эмес. Дегеле, исламдагы даават жортуулдарын басып алуучулук же талап-тоноочулук жоортулу деген бул жеткен келжирэк съз. Муну жакшылап тшн чн Халиф Умар Ибн Хаттабдын доорунда (635-жылы) анын элчиси Рибьий ибн Амир менен Персиялыктардын колбашчысы Рстъмдн ортосундагы сйлъшдън байкоого болот. Рстъмдн: «Силерге дйнъгъ чыгуу укугун ким берди?» деген суроосуна Рибьий: «Аллах бизди, дйнъ элдерин ъздър сыяктуу адамдарга ибаадат кылуудан куткарып, жалгыз Аллага ибаадат кылуу эркиндигине чакыруу милдети менен жиберди» деген мааниде жооп берген.
    Ислам элчилери жол стндъ же туш келген мамлекет падышаларына оболу тъмъндъг ч шарт менен кайрылышкан:
    1. Исламды кабыл алуу шарты. Эгерде падыша бул шартты аткарса, бийлиги ъз колунда калат да мамлекеттин бт тармактарында Куран ъкм жолго коюлат. Падыша - Аллах бийлигинин ълкъдъг къзъмълдъъч ъкл болуп саналат.
    2. Зиммийликти - ислам талаптарын аткарып жашоону – кабыл алуу. Мындай шартты кабыл алган падыша кааласа ъз дининде калат. Бийлиги жана млк да ъз колунда болот. Бирок ълкъгъ ислам таалимдерин жана мыйзамдарын киргизилснъ, гт иштерин кеёири жргзгъ тоскоол болбойт. Мусулман жоокерлери анын мамлекетинен кийинки, кезектеги мамлекетке согушсуз ътп кетет. Мунун беделинде мамлекеттин чек араларын коргоо милдети ислам жоокерлеринин мойнуна жктълът. Чекара коопсуздугун коргоп бергени чн зиммийликти кабыл алган мамлекет ислам мамлекетине - халифатка «жизья» деп аталган салык тълъп турат. Зиммий мамлекеттин букараларына ишеним эркиндиги толук берилет. Аларды эч ким ислам динин кабыл алууга мажбурлабайт. (Куран «Бакара»—256: «Хаж»—39,-40)
    3. Абалкы эки шартты кабыл албаган жана ислам динин дйнъгъ таратууда тоскоолдук кылууну Аллах Куранда «Фитна» деп атайт. Ошондуктан, ал фитна-тосукту жолдон кч менен алып коюуну мусулман жоокерлерине Аллах: «Качан гана фитна (динге тоскоолдук) жок болуп, дин толугу менен Аллааныкы болгонго чейин согушкула» («Бакара»-193), «Силерге каршы согушкандар менен Аллах жолунда согушкула» (Бакара-190), «Аллах жолунда согушкула» («Бакара»—244») – деп буюрулган. Демек, ислам-араб жоокерлери дйнълк жоортуулга чыкканда, жер ээлъъ, олжолоп байлык чогултуу же, башка элдерди кул кылып, араб улуту чн иштет сымал максаттарды къздъгън эмес. Алардын согушу элчи Рибьий ибн Амир айткандай «Дйнъ элдерин караёгылыктан ислам нуруна чыгаруу, адамдарды адамкудайларга сыйынуудан жалгыз Аллах ибаадатына кайтаруу чн болгон. Дал ушул максатта жргзлгън согуш «Аллах жолундагы ыйык жихат» деп аталган. Хадис китептеринде пайгамбарыбыздан сахабалары Аллах жолундагы жихат жънндъ: «Эй, Аллахтын элчиси, бир адам олжо, байлык чн, экинчиси атагын тбълк калтыруу чн, чнчс элге баатыр болуп кърн чн согушса, кимиси Аллах жолунда согушкан болот?» - деп сурашканда, ал: «Ким Аллахтын съзн (динин) жогору кылуу чн согушкан болсо, ошол Аллах жолунда согушкан болот» - деп жооп берген.
Демек, ислам фатыхтарын йрън чн - жетимиш жыл биздин аё-сезимибизге сиёирилген «Араб баскынчылыгы», «Исламга кылыч, кч менен зордоп киргиз», «Мусулмандардын китептерди ърттъгън» деген жалган маалыматтарды ъчрп, исламдын бурмаланбаган чыныгы тарыхын кайрадан йрънп чыгуу зарыл!br>
    Британиялык жазуучу Сер Томас Арнольд «Исламга даават» деген китебинде мындай деп жазат:
««Антокиялык якобинчилердин патриархы улуу Мишел он экинчи кылымдын экинчи жарымында ъзнн диний бир тууганына, чыгыш чиркъълър ислам ъкмнъ баш ийгенин беш жз жылдыгын белгилъъ жънндъ жазган катында мындай деген: «Инсаният дъълътн ъз каалагандай калчаган Кудай таалам аны (бийликти) каалаган пендесине берет. Кудуретт Кудай ъздърнн кара кчнъ таянып биздин чиркъълърбзд, жерлерибизди тартып алып, жырткычтык менен башыбызга ар тркн азаптарды салган Римдик католиктерге тштктън Ысмайыл урпактарын (араптарды) жиберип, бизди зулумдан куткарды. Шаарларыбыз мусулмандардын колуна ъткъндъ, алар ар бир тайпага ъздърнн чиркъълърн кайтып берди. Бул учурда католиктер бизден Улуу Химс чиркъъсн жана Харран чиркъъсн тартып алган болчу. Эми биз мусулмандардын кол астында тынч гана ъз ибаадатыбызды кылуудабыз»
    Томас Арнолъд ошол эле китебинде дагы мындай окуяны жазган:
«Мусулман лашкери Иордан ъръъннъ келип тшп , аскер башчы Абу Убайда Фухл деген жерди гарнизон кылып турганда, шаардын христиан элдери ага тъмъндъгчъ кат жазып, элчи жиберишкен: «Эй, мусулмандар! Силер бизге Румдуктардан сйктсёър! Эгер алар биздин диндештерибиз болсо да, силер бизге алардан опалуу, боорукер жана кймд дос болгонуёар себепт биз силерди сйъбз! Алар (католиктер) болсо бизди кор тутуп, жерлерибизди тартып алышты»
    Куран ъкмдър менен журт башкарган мусулман жетекчилери кол астындагы бълък дин ъклдърнъ мына ушундай мамиле кылышкан.
    Мусулман жоокер дааватчылары эч бир мамлекетти Европа крестжортуулчулары Урбан, Карл, Напалеон сыяктуу басып алган эмес, алар ълкълърд фатых кылган: ачышкан. Демек, алар Ислам нуруна элдердин кулпуланган аё-сезимин ачышкан же, дйнъ элдерине исламдын дарбазасын ачышкан. Ошондуктан бул согуштар ыйык деп аталат.
    Ислам дининин эсебинде эч качан байлык чогултуу, мамлекет чек арасын кеёейт, азыркыдай стратегиялык мейкиндиктерди колго кирит же «Шаханшах» «Жахангир», «Улуу император» деген жогорку даражаларга жет чн бълък диндегилерди исламга зордоп моюн сундуруу согуштары болгон эмес. Анткени мусулмандар ислам дааватынын жолунда тоскоол болгон монстр, тиран, диктатор, адамкудай падышалардын зулумунан элдерди азат кылып, аларды ислам адилетине чыгаруу чн гана согушкан.
    Орто Азиянын къпчлк бълг жергиликт хандардын зулумдугунан жана жалган диндердин маанисиз ырым-жырымынан тажап, Ислам дини келери менен аны аё –сезимдлк менен сйнп кабыл алышкан. Анткени исламдагы теёдик жана тазалык, адам табиятына дал келген каада-салттар - акыл жгрткън кишиге - жергиликт элдердин ритуалдарына салыштырмалуу алда канча абзел кърнгън. Маселен, ълк коюу адаты Исламга чейин байыркы Орто Азиялык трктър, анын арасында кыргыздар да ълктърн кыштан жазга чейин же, жаздан кзгъ чейин сактап, андан кийин гана ърттъп жиберишкен. Ошондой эле кээ бир учурларда ълкт бийик супага же бир дарактын башына чыгарып коюп, карга-кузгунга жем кылып, жън коюшкан. Ал эми ългън адамдардын жакындары жзн мизд жарак менен тилип, кулактарын кесип аза ктшкън. Жок дегенде жзн тырмак менен оймоюнча аза кткън деп эсептелген эмес. Ушуга салыштырмалуу ислам дини сунуш кылган ритуалдар албетте, адамдардын бул динди ъз каалоолору менен кабыл алуусуна тртк болгон. Исламдагы «бардык элдер - пенде. Алардын бардыгы кудайдын алдында теё укуктуу» деген эрежесин кабыл алчуу болсо, ъздърнн адамкудайлык даражаларынан ажырап калуудан коркуп, араб ислам кошундарына каршы кръшкън (Бухаралык Муканна сыяктуу) кээ бир уруубашчыларды атеисттик тарых кърсъткъндъй жалпы элдик нараазылык катары кароо – туура эмес.
    Азыркы тарыхчылар исламга каршы позициядагы советтик–атеистик тарыхчыларынын «Араб баскынчылыгы» демиш идеясына сокурдук менен ээрчип, ислам дининин жайылуусуна туура эмес баа берип келишет. Менмче, Орто Азияга ислам дининин кирип кел окуяларын реалдуу чагылдырган жаёы тарых китептери жазыла турган жана советтик- материалисттик къз караштагы, исламга душмандык рухта жазылган китептерди окуу куралы катары пайдалануудан алып салууга убакыт келди. Бул багытта окумуштуулар менен Кыргызстан Мусулмандарынын Муфтияты, Кыргызыстан Илимдер Академиясы жана ълкънн жогорку окуу жайлары чогуу иштешсе максатка ылайык болмок.
    Айтмакчы, Муканна айтылуу Ирандык Маздактын (470–529 жылдар) окуусун улантуучулардан болгон. Араб тарыхчысы Варрактын кабар беришинче, Маздак ъз алдынча диний-философиялык агымдын жетекчиси болгон. Ал: «бардык баалуулуктарды - жадагалса, аялдар менен байлык бт элдин теё-шериктиги (ортодо) болушу керек» деген коммунисттик идеяларды алга сргъндктън кудайсыз-материалист тарыхчылар Маздак жана анын Муканна сыяктуу окуучуларын къкълътъ мактап, «араб, ислам зулмуна каршы кръшкън элдик баатырлар» – деп жазышкан. Чынында, Иран падышасы Кубад 1чи Маздакты колдогон. Бирок, кийинки император Хосров 2-чи Маздакизм аракетин бастырып, Маздактын ъзн ълтрткън.
    Съз аягында дйнънн бардык ълкълърнъ тараган Ислам Дини кылыч мизи менен эмес пикир кч жана ъз ичине камтыган теёдешсиз баалуулуктарынын шарапаты менен таралганын дагы бир ирет баса белгилеп кеткибиз келет.